2-маъруза тадқИҚотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари

5. ЕЧИШ. Вазифани ечиш - ўзгарувчиларнинг ўзаро боғланишларини очиб беришдир, бу ўзгарувчилар ифодалаш босқичида ноаниқ боғланишлар F, f,  билан белгиланган бўлади. Бунда қўйидаги асосий холлар учрайди:

1. Олинган тенгламалар тизими (ёки бирон бир тенглама) математиканинг ривожи натижасида ўрганилган. Тадқиқотчининг вазифаси бунда ўзининг тенгламаларини математик тенгламалар билан солиштириш ва ўрнатилган қоидалар асосида уни ечишдан иборат бўлади;

   
   

2. Олинган тенгламалар тизими олдин учрамаган ва математиклар томонидан ўрганилмаган. Бу холатнинг эхтимоллиги жуда кичик бўлади;

   
   

3. Тенгламалар тизимини бир неча хусусий холлар учун ечиш мумкинлиги, бунда қандайдир соддалаштиришлар амалга оширилади (ночизиқликларни яқинлаштириш, кичик ахзоларни хисобламаслик ва бошқалар);

   
   

4. Олинган тенгламалар тизимини ЭХМ ёрдамида сонли усуллар ёрдамида ечиш.

   
   

6. ЭКСПЕРИМЕНТ ОРҚАЛИ ТЕКШИРИШ.

Хар бир илмий тадқиқотлар, агар унинг натижалари экспериментал текширувдан ўтмаса, тугалланган деб хисобланмайди. Бунинг асосий сабаблари қўйидагилардир:

- қабул қилинган объект моделининг адекватлиги тўғрисидаги ишончнинг йўқлиги;

- вазифани қўйиш ва уни ечиш босқичидаги йўл қўйишларга ишончнинг йўқлиги;

- ечиш босқичида хатоликларни пайдо бўлиши мумкинлиги.

Экспериментал текширишларнинг махсулияти ва мураккаблиги, хозирда алохида илмий йўналишни яратилишига олиб келди, бу йўналиш экспериментлар назарияси деб аталади.

Экспериментал текширишлар иккита ўзаро фарқланувчи натижаларга олиб келиши мумкин.

Биринчи холатда, экспериментал текшириш амалиёт учун етарли аниқлик билан назарияни исботлаб беради. Бунда тадқиқот тугалланган хисобланиб, унинг натижалари фойдаланиш учун берилади.

Иккинчи холатда қабул қилиниши мумкин бўлмаган фарқлар кузатилади. Бунда тадқиқотлар циклини қайтариш зарур бўлади (моделни аниқлаш босқичидан бошлаб, 1.1-расмга каранг).

Шуни тушуниш мухимки, циклнинг мавжудлиги (баъзида циклдан бир неча бор ўтишга тўғри келади) фан имкониятларининг етишмаслигидан эмас, балки унинг мохиятидан келиб чиқади. Фан гипотезларни яхни олдиндан аниқ бўлмаган тахминларни текширади.

Назорат саволлари.

1) Обpектни танлашдаги чеклашлар нималардан иборат?

2) Тахлил, синтез, коррекция ва барқарорлик вазифалари

қандай аниқланади?

3) Модел нима?, таoрифланг.

4) Вазифани қуйиш (ифодалаш) кандай амалга оширилади.

5) Вазифани ечиш нима ва унда кандай холлар учрайди.

6) Экспериментал тадкикотларни утказилишига асосий сабаблар кандай?