2-Ma`ruza Mavzu: o’simlikshunoslikda ilmiy tadqiqotlarning asosiy usullari va elementlari. Reja

2.4. Paykallar maydoni va shakllari.

Dala tajribalari ma`lum bir shakl va kenglikka ega bo’lgan paykallarda olib boriladi. Bunda paykal (bo’lakcha) o’rganilayotgan tajriba va nazorat kabi variantlar uchun ekilish joyi bo’lib xizmat qiladi.

Ba`zida, paykal maydonini belgilashda uning xaqiqiy vazifasiga ortiqcha baho berib haddan tashkari ko’proq va kengroq tajriba paykali tanlab yuboriladi. Bunday holat ilmiy agronomiya amaliyotida 1930 yillarda sodir bo’lib er taqsimlashda paykallar maydonini sekin-asta bir gektargacha olib chiqilgan. Lekin bunday paykallardan olingan natijalarda tajriba aniqligi kamayib. ko’p mexnat kuchi sarflanishni taqozo etgan. Hozirgi vaqtda rivojlangan barcha davlatlar dala tajribalarida dastlabki o’simlik ko’paytirish davrida talab qilingan keng paykal o’rniga ko’proq, ixcham va qulay bo’lgan paykallardan foydalanilmoqda. Har xil paykal maydonlarning ko’pgina mamlakatlar tajribalarida drobli o’rganish natijalarining ko’rsatishicha tajriba aniqligi paykallar maydoni 100 m³ gacha kengayib borishi bilan oshib borar ekan. Bundan kengayish bo’lsa, tajriba natijasi aniqligini kamaytiradi. Buning sababi paykal maydoni kengayishi bilan variant uchun umumiy er maydoni ham ortib borib, natijada tajriba uchun tanlangan tuproq tipikligi chegarasidan chiqib, yaroqsiz er hisobiga ham ekin ekilib o’rtacha ko’rsatkichlar xatosini oshirib yuboradi.

Tajriba paykallarining maydonini tajribada o’simlik turi,tajriba maqsadi, tuproq tarkibi va tekisligi, agrotexnik tadbirlar turi, mexanizatsiyadan foydalanishi holatiga qarab optimal darajasi tajriba uslubiyatida belgilanadi. Optimal er maydonini belgilash uchun tajriba o’tkazish uslubiyatidagi talabida ko’rsatilgan o’simliklar sonidan kelib chiqib adabiyotlar tahliliga murojat qilinsa, har bir variantdagi o’simliklar soni tajribada minimum 80-100 ta dan bo’lishi kerak. (G.F.Lekin-1980-Boshqa bir adabiyotlarda kartoshka o’simligiga minimum 40-50, makkajo’xori o’simligi uchun 60 ta xar bir takror paykali uchun talab etiladi (G.V.Vedenyapin-1972, G.N.Zaytsev-1973). Bu o’rinda bizdagi g`o’za dalasida ham bu har bir paykal uchun 25-30 tadan to 50 tagacha umumiy qabul qilingan uslubiyat asosida uya soni bo’lishi kerak.

P.A.Dospexov (1985) qo’llanmasida har bir paykal maydonining o’simliklar soni va tajriba yuqori aniqligidan kelib chiqib qonuniyat asosida 20-25 m², bug`doy 40-60 va boshqa texnik ekinlar uchun 50-100 m² qilib belgilangan.