2-Ma`ruza Mavzu: o’simlikshunoslikda ilmiy tadqiqotlarning asosiy usullari va elementlari. Reja

2.2. Tajriba variantlari.

Har qanday dala tajribasida tajribaning maqsadi va mohiyatiga bog`liq holda tajriba qo’yishdan oldin variantlar va ularning soni belgilanadi.

Variantlar soni tajribaning hosilga salbiy ta`siri bo’lmaydi, lekin tajriba variantlarining sonini haddan tashqari oshirish katta maydonga yoyilib ketish natijasida tajribaning xatosiga salbiy ta`sir etadi.

Tajribaning variantlar soni 12-16 tadan ortgan sari tajriba dalasi tuprog`ining har-xil yoki bir xilligiga qarab tajriba xatosi ortib boradi. Tuproq unumdorligi sezilmas darajada, kutilmagan xolatdagi o’zgarishida ham yuqoridagidan mustasno holatda variatsiya koeffitsientining kattaligiga bog`liq bo’lmagan xolda variantlar soni 6 dan 50 tagacha oshganda, tajriba xatosi ham oshib boradi. CHunki, variantlar soni oshib borishi bilan nafaqat tuproq tarkibi farqlanadi (dala kengayishi bilan) balki taqqoslanadigan variantlar bir-biridan uzoqlashib ham boradi. Variantlar sonining oshib borishi ularni yoki ularning takrorlarini bir xil tuproq sharoitiga joylashtirish imkoniyatidan kamaytiradi. Bunday holat tajriba xatosining asosiy sababidir.

SHuning uchun ham tajriba o’tkazish uslubiyatini yaratishda variantlar sonini 12 yoki ko’pi bilan 16 variantdan oshirmaslik kerak.

Umumiy bo’laklar soni bo’lsa bu xolatlarda 60-64 ta bo’ladi. Ba`zi bir maxsus tajribalarda (tajriba variantlari bundan ko’p), masalan ko’p omilli tajribalarda-sochma paykallar usulidan foydalanish, selektsion tashkilotlardagi nav chiqarish dastlabki davri ashyolarini o’rganish tajribalari, ko’p omilli tajribalarning aralash variantli sinovlarida bir takror ichiga 2-3 ta kontrol variantlarini kirgizish usuli bilan tajriba xatosini kamaytirish ko’zda tutildi.

Ishlab chiqarish sharoitidagi tajribalarda tajribaning xatosini oshishiga yo’l qo’ymaslik uchun variantlar sonini 3-4 tadan oshirilmaydi.

Xar bir variant maydoni ham tajriba maqsadi va tuproq tarkibining bir xil xususiyatga xosligidan kelib chiqib belgilanadi. Bu sharoitda, ko’pincha dala texnika xizmat ko’rsatish imkoniyati doirasidan kelib chiqqan xolda belgilanadi. SHuning uchun xam ko’pincha paykallar uzunasiga bitta chiziqda bir qatorli xamda yaruslar bo’yicha joylashtiriladi.