2-ma‘ruza. Mashinasozlikda ishlab chiqarish turlari Reja

---

2-ma‘ruza. Mashinasozlikda ishlab chiqarish turlari 
 
Reja: 
 
1. Ishlab chiqarish dasturi. Ishlab chiqarish turlari. 
2. Ishlab chiqarish turlarining texnologik tavsifi.
3. Ishlab chiqarish turini aniqlash. 
Tayanch so’zlar:
ishchi joy, yakka ishlab chiqarish, seriyali ishlab 
chiqarish, ommaviy ishlab chiqarish, potok. Material, detal, asbob, sozlovchi, 
usullar, xujjatlar, chizma, maxsus, moslama, zagotovka, transport, nazorat, amal. 
1. Ishlab chiqarish dasturi. Ishlab chiqarish turlari 
 
Mahsulot ishlab chiqarishda aksariyat mashinasozlik texnologiyasi 
usullaridan foydalanuvchi ishlab chiqarishga mashinasozlik deb ataladi. 
Mashinasozlik strukturaviy asosini ishlab chiqarish uchastkalari yig’indisidan 
iborat bo’lgan sexlar tashkil qiladi. Ishlab chiqarish uchastkalari еsa: predmetli, 
texnologiyali yoki predmetli texnologiyali tamoyillar asosida uyushtirilgan ishchi 
joylar guruhlarini birlashtiradi. 
Yakka ishlab chiqarish, qoida bo’yicha qayta tayyorlash ko’zda tutilmagan 
kichik hajmdagi bir xildagi mahsulotlar chiqarishni tavsiflaydi. Ishni tashkil qilish 
shakli potoksiz bo’lib, zagotovkalarga ishlov berish nomlari (tipi) bir xilda 
bo’lgan universal dastgohlardan tashkil qilingan uchastkalarda bajariladi. Bu 
uchastkalarga: tokarlik dastgohlar uchastkasi; frezerlik dastgohlari uchastkasi va 
boshqa tipdagi dastgohli uchastkalar kiradi. Ishlab chiqariluvchi mahsulotlarning 
soni bitta-beshtadan ko’p bo’lmaganligi sababli, detal homaki zagotovkalari chiviq 
po’lat prokatlardan, bolg’alash bilan tayyorlashdan, qolipsiz erga quyilgan 
chushkalardan olinadi. Bunday zagotovkalarga ishlov berib detal shakliga 
keltirguncha juda ko’p miqdorda qirindi olib tashlanadi va material ishlatish 
koeffisienti yuqori bo’ladi. 
Qo’llaniluvchi moslamalar, o’lchagich asboblar ko’pincha universal bo’ladi 
va standart keskich asboblar ishlatiladi. Ishchilarning malakasi esa yuqori bo’ladi. 
Tayyorlangan mahsulot, qism va detallarning tannarhi juda ham qimmat bo’ladi. 
Seriyalab ishlab chiqarish deb, mahsulotlarni, detallarni periodik ravishda 
qaytalanuvchi partiyalab va seriyalab tayyorlashga yoki ta’mirlashga tushuniladi. 
Seriyalab ishlab chiqarish, mahsulotlarni yoki detallarni ishlab chiqarish hajmiga, 
murakkabligiga va og’irligiga qarab uchta turga, ya’ni: mayda seriyalab, o’rta 
seriyalab va yirik seriyalab ishlab chiqarishlarga farqlanadi.

---

TJ larni loyihalash bosqichida ishlab chiqarish turini faqat tahminiy aniqlash 
mumkin. Detallarni tayyorlash mehanika sehlarini va uchastkalarini loyihalashda 
2.1 jadvalda berilganlardan foydalanish mumkin. Detalni chizmasida bir yil ichida 
tayyorlanuvchi detallar soni ma’lum bo’lsa, mahsulotning o’lchami baholanadi va 
jadvaldagi sonlar bilan tahmiy solishtirib, berilgan mahsulotni ishlab chiqarish turi
tanlab olinadi.
Mayda seriyalab ishlab chiqarish asosan og’ir mashinasozlik ishlab 
chiqarishga taalluqli bo’lib, yakka ishlab chiqarishga yaqin bo’ladi, ishlab 
chiqariluvchi mahsulotlar seriyasi juda ham uzoq vaqt ichida qaytarilishi mumkin, 
soni esa juda ham kam miqdorda bo’ladi. Universal dastgohlar bilan bir qatorda 
dasturli dastgohlar ham qo’llaniladi. Ishchilar malakasi yakkalabdagiday juda 
yuqori bo’ladi.