2-ma’ruza. Ilm fan va uning tasnifiy belgilari. Ilmiy izlanishning tuzilmasi

Mavzuning muhim xarakteristikasi
 - uning 
amalga oshirilishi mumkinligi 
yoki amaliyotga tadbiq etilishi
. Mavzuni rejalashtirilgan vaqt ichida uni tugatish 
imkoniyatlari va mijozning ishlab chiqarish muhitida joriy etilishi baholanadi. 
Yuqoridagi talablar (mezon) mavzuni keng qamrovli baholash imkonini 
beradi va uning tadqiqot tashkiloti uchun mosligini belgilaydi. 

---

Biroq, ilmiy va texnologiyalarning tez rivojlanishida ishlab chiqilayotgan 
mavzularning, ayniqsa, uzoq muddatlilariniki, dolzarbligi va samaradorligi ayrim 
vaqtlarda yomon tomonga o‘zgarishi, shuningdek, ilmiy tadqiqot ishlarining 
qiymati oshishi mumkin. SHuning uchun mavzularni tanlashda juda muhim mezon 
bo‘lib, ularning 
istiqbolliligi va barqarorligi
 
hisoblanadi. 
Har qanday ilmiy tadqiqot mavzu tanlangandan keyin ilmiy-texnik 
axborotlarnipuxta o‘rganishdan boshlanadi.
Axborotlarni qidirish, qayta ishlash va tahlil qilishdan maqsad – mavzu 
bo‘yicha holatni har tomonlama yoritish, (agar zarur bo‘lsa) uni aniqlashtirish, 
ilmiy tadqiqot maqsad va vazifalarini asoslash. 
Original shaklida bo‘ladimi, tarjima qilingan holda bo‘ladimi nashr etilgan 
turli adabiyotlar manbalarni o‘rganishga e’tibor qaratish lozim. Xorijiy axborotni 
tahlil qilish tadqiqot mavzusining takrorlanishini oldini oladi. Bu tadqiqotchining 
bitta yoki ikkita chet tilini bilishini talab etadi. 
Original yoki malakali tarjima qilingan axborotlar bilan shaxsan 
tanishmasvdan turib, boshqa mualliflarning horijiy adabiyotlarni tahliliga 
asoslanish tavsiya etilmaydi, chunki har bir muallif adabiyotlarni o‘z tadqiqot 
mavzusi nuqtai nazaridan o‘rganadi. Mavzu bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan 
ma’lumotlardan tashqari, turdosh mutaxassisliklar bo‘yicha ham asosiy 
adabiyotlarni o‘rganish kerak. 
Masalan, transport vositalariga profilaktik xizmat ko‘rsatish rejimlariga 
bag‘ishlangan mavzuni ishlab chiqish jarayonida, temir yo‘l, aviatsiya va boshqa 
turdagi transportlar uchun ishlab chiqilgan profilaktik xizmat ko‘rsatish rejimlari 
bo‘yicha adabiyotlarni o‘rganish zarur. 
Bu mavzuga yaqin fanlar tsikli bilan yaqindan tanishish muhim ahamiyatga 
ega bo‘lib, ularni tahlili mavzuning ayrim masalalarini yechish uchun foydali 
bo‘lishi mumkin. Misol uchun, transport vositalariga profilaktik xizmat ko‘rsatish 
rejimlarini ishlab chiqishda fizika (qattiq jism fizikasi, suyuqlik, gazlar va bug‘lar 
diffuziyasi va hokazo), amaliy mexanika (yuklanishlar, kuchlanishlar va 
deformatsiyalanishlarni tahlili) masalari bilan tanishish foydalidir. 
Axborot materiallarini har tomonlama tahlil qilish uchun avtomobilь-yo‘llar 
universitetlari va fakul’tetlarida, avtotransport sohasining tarmoq ilmiy-tadqiqot 
institutlarida olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar mavzusi bilan tanishish zarur. 
Ushbu tashkilotlarning arxiv materiallarini qayta ishlash jarayonida mavzu uchun 
zarur bo‘lgan materiallarni ajratib yozish kerak, bunda hisobotlar soni, yili, 
mavzusi, ijrochilari ko‘rsatib o‘tiladi. 
Axborotni yig‘ish va tahlil qilish bosqichida loyihalash muassasalariga, 
ayniqsa, sohaning yirik korxonalariga amaliy tashriflar foydali bo‘ladi. Bunday 
tashriflarda 
tadqiqot 
mavzusi 
ishlab 
chiqish 
sharoitida 
qanchalik 
o‘rganilayotganligini, mavzuni qaysi jihatlari e’tiborga olish kerakligi, qanday 
masalalar dastlabki amaliy qiziqish uyg‘otishini aniqlash imkonini beradi. Ilmiy 
tadqiqot mavzusi bo‘yicha ishlab chiqarish kollektivining fikrini olish maqsadga 
muvofiq. 
Adabiyot, arxiv, ishlab chiqarish va boshqa ma’lumotlarni yig‘ish va 
ularning umumlashtirishdan so‘ng, bu haqda sohaning yirik olimlari fikrini bilish 

---

foydalidir. Ular mavzuni ishlab chiqishda va to‘planayotgan ma’lumotlarning 
miqdorini (hajmini) aniqlashda muhim yordam berishi mumkin. 
SHunday qilib, mavzu ustida ishlaydigan tadqiqotchi turli xil ma’lumotlarni 
to‘playdi. Mavzu nomiga va ilmiy ahamiyatiga qarab, axborotning hajmi 100-200 
tagacha yoki undan ko‘p bo‘lishi mumkin. 
Ushbu ma’lumotni samarali tahlil qilish uchun uni hisobga olish, qayta 
ishlash va tahlil qilish usullarini bilish kerak. 
Taqdim etilgan ma’lumotni hisobga olish uchun ularning bibliografiyasi 
tuziladi. Bibliografiya - turli xil axborot hujjatlarining ro‘yxati bo‘lib, quyidagi 
o‘ziga xos ma’lumotlarni ko‘rsatadi: muallifning familiyasi, ismi va sharifi, 
manbaning nomi, nashr joyi, nashriyoti, nashr qilingan yili, manbaning sahifadagi 
hajmi. Misol uchun: Nesvitskiy Ya.I. Avtomobillarni texnik ekspluatatsiyasi. - K.: 
Viщa shk., 1971. – 342 b. 
Bibliografik ro‘yxati muallifning familiyasi bo‘yicha alifbo tartibida (kerakli 
ma’lumotlarni izlashni tezlashtirish uchun) tuziladi. Axborot ustida ishlash uni 
o‘rganish va eslab qolishga qaratiladi. Ularni nafaqat tushunish, balki ma’lum 
vaqtgacha ushbu matnni eslab qolish kerak. Har bir ilmiy xodim eslab qolish 
san’atini egallagan bo‘lishi kerak. 
Eslab qolishning turli usullari mavjud.