2. ИҚтисодий тизим турлари

Фанда фундаментал тадқиқотларни таъминламайди. Тадбиркорларнинг мавжуд технологиялардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, ресурслардан тежамли фойдаланишни таъминлашга харакат қилганда, тадбиркорлар ўз ресурсларини фундаментал тадқиқотлар ўтказиш учун йўналтиришга қодир эмаслар. Ушбу тадқиқотдан иқтисодий фойда олишнинг узоқ ва ноаниқ истиқболи, ресурсларни бошқа соҳаларда тез ва ишончли фойда олиш имкониятлари фойдасига тақсимланишига олиб келади.
Бозор иқтисодиётининг салбий ва ижобий томонлари "чексиз эҳтиёжлар – чекланган ресурслар" зиддиятига асосланади. Бозор иқтисодиёти ушбу зиддиятни юмшатиш механизимларига эга.Ундан ташқари хозирги давргача бозор иқтисодий тизимидан самарали тизим кашф этилмаган. Демак хозирда бозор ивтисодиёти самарали тизим ҳисобланади.
2.5. Bozor tushunchasi, vazifalari va turlari.
Бозор ишлаб чикарувчилар ва истеъмолчилар, сотувчилар ва харидорлар ўртасида пул оркали айирбошлаш (олди-сотди) жараёнида бўладиган иқтисодий муносабатлар йиғиндисидир.
Бунда бозорнинг моддий асосини жой эмас, балки товар ва пулнинг ҳаракати ташкил этади, бозор тушунчаси фақат айирбошлаш жараёнидаги иқтисодий муносабатларни ўз ичига олади. Бозорнинг моҳияти унинг вазифаларида намоён бўлади. Бозор қуйдаги вазифаларни бажаради:
- бозор орқали ижтимоий ишлаб чиқариш тартибга солинади яъни нима ва қанча миқдорда ишлаб чиқариш? Қандай техника ва технология билан ишлаб чиқариш? Кимга ишлаб чиқариш? каби муомолар хал этилади;
- бозор орқали ишлаб чикарувчилар ва истеъмолчилар ўртасида алоқалар ўрнатилади. Хар бир бозор иштрокчиси бир вақтнинг ўзида харидор хам сотувчи сифатида намоён бўлади. Улар ўз ҳаёти ёки ишлаб чиқариши учун зарур бўлган товарларни харид қиладилар, ишлаб чиқарган маҳсулотлари ёки ишчи кучларини сотадилар.
- бозор орқали маҳсулот ишлаб чиқаришга харажатлар ҳисоби амалга оширилади. Агар харажатлар юқори бўлса, маҳсулот харид қилинмайди, кейинчалик ушбу маҳсулот ишлаб чиқарилмайди. Бинобарин,бозорга фақат харажатларни қоплайдиган нархларда сотиладиган маҳсулотлар келтирилади.
- нархларни ўрнатиш бозорни асосий мухим вазифаси ҳисобланади. Нарх талаб ва таклиф таъсирида ўзгариб туради. Агар бозорда бирор бир маҳсулот миқдори талабдан ошиб кетса нарх пасаяди, демак уни ишлаб чиқариш ва таклифи хам қисқаради. Юқори нархлар эса аксинча, маҳсулот ишлаб чиқаришни рағбатлантиради, маҳсулот ишлаб чиқариш талаб ва таклиф мувозанатга келгунча, яъни мувозанат нархини ўрнатилишига давом этади.
-бозор ишлаб чиқарувчиларни табақалаштиради. Рақобат шароитида маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари, бозор нархидан паст бўлган фирмалар хаёт кечириш хуқуқига эгадирлар.Бу ҳолатда фирма фойда олади. Акс холатда фирма зараз кўради