2. Ijtimoiy-iqtisodiy karta eskizini tuzish

1-rasm. Respublikaning geodemografik mintaqalarga ajratilishi.
(muallif tomonidan ishlab chiqildi)
Mazkur ajratilgan demografik mintaqalar mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy va demografik rivojlanishini ta’minlash, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish, iqtisodiy barqarorlikka erishishda o‘ziga xos o‘rin tutadi.
Janubiy mintaqaning demografik jarayonlar kartasini yaratishda kartalashtirish jarayonlari bilan bog‘liq taklif va muammolarini turli fanlar bilan hamkorlikda o‘rganib tahlil olib boriladi. Demografik jarayonlarning tarkiblari tizim-tarkib usulida tadqiq etilishida asosiy obyekt - aholi va aholi kartasining tarkibidagi miqdor va sifat o‘zgarishlar va aholining joylashuvi xususiyatlari hamda ularga ta’sir etuvchi omillarni ya’ni tabiiy sharoitlarni, tabiiy boyliklarni ham o‘rganish talab etiladi. Bizga ma’lumki, hozirgi vaqtda ijtimoiy-iqtisodiy tarmoqlarni hamda ulardagi tarkibiy o‘zgarishlarni demografik jarayonlarga sezilarli ta’sir ko‘rsatish bilan birga mintaqaviy xususiyatlarni aniqlashda bu usulning ahamiyati benihoyat katta.
Olib borilgan tadqiqotlar natijasida demografik jarayonlarni kartografik metodlar asosida o‘rganish bo‘yicha qabul qilingan metodlardan tubdan farq qilmaydigan quyidagi bosqichlardan iborat bo‘lgan demografik jarayonlarni tadqiqi qilish uchun maxsus metodologiya ishlab chiqildi 2.2-rasm.
Ushbu demografik jarayonlarni tadqiq qilish metodologiyasini ishlab chiqishda 6ta etapdan iborat tizim ishlab chiqildi. Har bir bosqichni sariq rangli bloklarda ko‘rsatildi, bloklar o‘z navbatida kichik aniq taxliliy guruhlarga ajratib ifodalandi. Misol uchun birinchi etap Tizim - tahlil blokida quyidagicha aks ettirilgan:
kartaga olishda hamkorlikdagi fanlar tahlili;
kartadagi miqdor va sifat ko‘rsatkichlar tahlili;
aholi joylashuviga ta’sir etuvchi omillar tahlili;
demografik jarayonlardagi tarkibiy o‘zgarishlar tahlili.
Tizim-tarkib usuli bosqichida obyektlarning boshqa kattaroq obyektlar doirasida o‘zaro aloqadorlikda tahlil qilishni nazarda tutadi. Bu usul deyarli barcha tadqiqotlarda qo‘llaniladi.
Hududiy tahlil bosqichi ham kartografik tadqiqotlarni olib borishda foydalanilgan asosiy usullaridandir. Bu usul ham kompleksli tamoyiliga asoslanadi ya’ni kartalardagi tasvirlanayotgan mintaqadagi o‘rganilayotgan demografik hodisa va jarayonlarni kartalarda tasvirlanayotgan asosiy obyektning subyektlari bo‘yicha va boshqa hodisalar bilan birgalikda, o‘zaro aloqadorligini hisobga olgan holda ma’lum vaqtdagi o‘zgarishlarni hamda rivojlanish qonuniyatlarini ochib beradi.