2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

Калит сўзлар:
стресс, ҳиссий, стрессга барқарорлик, симптом, стрессли вазиятлар, касбий 
фаолият, педагогик фаолият. 
Ключевые слова:
стресс, эмоциональ, стрессоустойчивость, симптом, стрессовые ситуации, 
профессиональная деятельность, педагогическая деятельность. 
Keywords:
stress, emotional, stress resistance, symptom, stressful situations, professional activity, 
pedagogical activity. 
Педагогик фаолиятнинг маҳсулдорлиги муаммоси педагогика фани ва амалиёти учун энг 
долзарб масалалардандир. Ижтимоий-демографик тадқиқотларга кўра, ўқитувчининг иши энг 
стрессли психологик тадбирлардан биридир. Педагогик ишни ҳам ўз ичига олган субъект-субъект 
муносабатлари тизимида амалга оширилган касблар гуруҳи субъект-объект муносабатлари тизимида 
уни ишдан фарқловчи муҳим хусусиятларга эга. Бу ишнинг доимий янгилиги бўлиб, унинг кўп 
жиҳатлари ташқи кузатиш ва ҳисобга олиш, ижодкорлик, инсон физиологияси ва психологияси 
асосларини билиш учун имконсиздир, бу ўқитувчидан махсус профессионал, шахсий ва индивидуал 
психологик фазилатларни ривожлантиришни талаб қилади.
Ўтган эллик йил мобайнида юз минглаб илмий-оммабоп мақолалар стресс ҳақида ёзилган. 
Ҳар бир тадқиқотчи бу ҳодиса юзасидан ўз шахсий қарашларини тақдим этган. Шундай қилиб, 
Л.Н.Захаров, Л.М.Митина ва Т.В.Форманюк ўқитувчиларнинг касбий фаолияти ижтимоий 
фаолиятнинг энг психологик жиҳатдан қийин турларидан бири бўлиб, стресс омилларининг 
сезиларли мавжудлиги билан касблар гуруҳига киритилган. 
Олимларнинг фикрига кўра, кичик стресслар муқаррар ва зарарсиздир, аммо ҳаддан ташқари 
стресс одам ва гуруҳ учун катта муаммоларни келтириб чиқаради. 
Олимларнинг фикрига кўра, кичик стресслар муқаррар ва зарарсиздир, аммо ҳаддан ташқари 
стресс одам ва гуруҳ учун катта муаммоларни келтириб чиқаради. 
Хизмат фаолиятида талабнинг кўпайиши ҳам кучли стрессор ҳисобланади. Стрессорлар яъни 
кучли ташқи таъсирлар ички мутаносибликнинг бузилишига олиб келади. Ўқитувчиларда асаб 
ҳолатларини юзага келтирувчи маълум стрессорларни бир неча гуруҳга бўлиш мумкин. 
1. Ўқув ишлари шартларидан келиб чиқадиган стрессорлар: иш вақтида тез ўтиш зарурияти; 
монотон иш; уйда ишлаш мажбурияти; ортиқча юкланиш (синфдан ташқари ишлар, дарслар); 
молиявий қийинчиликлар. 
2. Шахсий сабабларга кўра юзага келадиган стрессорлар: вақт етишмаслиги; касб танлашда 
умидсизлик; ўқувчилар, ҳамкасблар, ота-оналар билан мулоқот қилишда қийинчиликлар; билим 
етишмаслиги; ишда "ёниш". 
3. Стрессорлар-ўқувчилар билан мулоқотда низолар: синфдаги кам интизом; фандаги кам 
академик ишлаш; ўқувчилар ва уларнинг ота-оналари билан низолар. 
4. Стрессорлар ҳамкасблар билан мулоқотда: иш шериклари томонидан фаолият ва шахсий 
сифатларни баҳолашда салбий кўринишлар; психофизиологик мос келмаслик; профессионализмда 
антагонизм асосида тўқнашувлар. 

---

255 
5. Маъмурий сабабларга кўра стрессорлар: ҳокимият, паст бошқарув маданияти ва 
лаёқатсизлиги билан боғлиқ можаролар; профессионал ишчиларнинг етарли баҳоланмаслиги; 
ходимнинг имкониятлари ва қобилиятига раҳбарнинг ишончсизлиги; ходимларни тақдирлаш билан 
боғлиқ муаммолар; ходимнинг шахсий хусусиятлари. 
Стресснинг намоён бўлишини камайтириш учун респондентлар:
-биринчи навбатда, психолог билан тренинглар ва индивидуал маслаҳатлашувлар ташкил 
этиши; 
- иккинчидан, норасмий мулоқотни рағбатлантириш учун ўқув семинарлари, жамоавий 
тадбирлар ўтказиши; 
- учинчидан, қулай иш муҳитини, шу жумладан психоэмоционал дам олиш хоналари яратиши 
лозим. 
Ўқитувчининг касбий фаолиятини ўрганишда стресс ва стрессга барқарорлик тушунчалари 
сўнгги ўринлардан анча узоқроқ. Уларнинг батафсил ўрганилиши маълум даражада ўқитувчиларнинг 
руҳий саломатлигига таъсир этувчи омилларни ва шунга мувофиқ равишда педагогик фаолият 
самарадорлигини, таълим даражасини тартибга солишга имкон беради. 
Замонавий ижтимоий-маданий шароитларда тез-тез учрайдиган стресс омиллари мураккаб 
шароитларни келтириб чиқаради, уларнинг оқибатлари касбий фаолиятда, шу жумладан ўқитувчи 
фаолиятида тўсиқлар яратади.