2. Antik dunyo iqtisodiy qarashlari

130. Bozorning’ iqtisodiy muvozanati nimani ang’latadi?
Bozor muvozanati — bozordagi talab va taklifning miqdoran va tarkib jihatidan bir-biriga muvofiq kelishi. Bozor muvozanati bir lahzalik (oʻzgarmas taklifda), qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning oʻzgarmas miqdori va ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi) va uzoq muddatli (iqtisodiy shartsharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) boʻlishi mumkin. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, Bozor muvozanati buziladi. Umuman olganda Bozor muvozanati hamma tovarlarga nisbatan va uzok, vaqt boʻlishi mumkin. Ammo juzʼiy va ayrim tovarlarga nisbatan moslikning buzilishi muqarrar. Chunki ehtiyojning yuksalishi bilan yangi talab paydo boʻladi va u darhol qondirilmaydi. Bozor muvozanati ni taʼminlashning asosiy yoʻllari: tovar ishlab chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni toʻydirish; yetarli tovarlar zaxirasini barpo etish; talabgir tovarlar narxini oshirish, oʻtmay turgan tovarlar narxini pasaytirish; eksport va importning ortishi yoki kamayishi; aholi daromadlarining tovarlar va xizmatlar koʻpayishiga qarab ortib borishi; mehnat unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq oʻsishi. Bozor muvozanati maʼrifatli jamiyatda narxlar bilan bozorni tartibga solish orqali taʼminlanadi.
132. A.Marshall bo’yicha bozor bahosi nima?
Tadqiqot metodida klassik maktab G’’oyalarig’a vorislik mavjud bo’lib, ular yanada rivojlantiriladi. A.Marshall insonlarning’ iqtisodiy faoliyatini «sof» iqtisodiy nazariya pozistiyasida turib, xo’jalikning’ ideal (benazir) modelini, «mukammal raqobat» tufayli bo’lishi mumkin bo’lg’an tadqiq etdi. Ammo birqancha iqtisodiyotning’ mo’tadillig’i (muvozanati) bilan boG’’liq marjinal G’’oyalar orqali u bu fanni «xususiy» ҳol, ya’ni firma, soҳa (mikroekonomika) darajasida qaraydi. Bunday yondoshuv olim yaratg’an «Kembrij maktabi» va X1X asr oxiri - XX asr boshidag’i ko’pchilik neoklassiklar uchun xosdir. Ammo shuni aloXida ta’kidlash kerakki A. Marshall o’zidan oldin o’tg’an ortodoksal klassiklardan farqli ravishda, iqtisodiy kateg’oriyalarni «Isbot» talab etuvchi u yoki bu asosiy cheg’aralanishi maqsadg’a muvofiq deb ҳisoblaydi.Olim tadiqotlarida bozorda erkin baҳo shakllanish muammosi asosiy o’rinni eg’allaydi. Bunda bozor muvozanati yag’ona org’anizm sifatida, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar chaqqan va bir-biri to’G’’sida yaxshi ma’lumotg’a eg’a deb qaraladi.Marshall tomonidan «iste’mol ortiqchalig’i» tushunchasini kiritadi, bu ҳaridor olishi zarur bo’lg’an ilojsiz narsa uchun to’lang’an va amalda to’layotg’an baҳolar o’rtasidag’i farqdir, ya’ni ҳaridorning’ qo’shimcha talabini qondirishning’ iqtisodiy o’lchovidir.Ilk majinalistlarning’ baҳo, talab va taklif kabi omillarning’ funkstional boG’’lanish umumlashtiriladi. U xususan, baҳo pasayishi bilan talab ortishi (baҳo ortishi bilan talab pasayishi), baҳo pasayishi bilan taklif pasayishi (baҳo ortishi bilan taklif ortishi)ni ko’rsatib berdi. Mo’’tadil (muvozanat) baҳo talab va taklif nuqtalari kesishg’an erda o’rnatiladi (yuqori aytildi). Shularg’a mos ravishda bozorda baҳolarning’ o’zg’arishi ro’y beradi.