2-Amaliy mashg’ulot mavzu: Inson asab tizimining anatomiyasi va fiziologiyasi Maqsad

4-topshiriq. 
Rеflеktor yoyini chizing va tushuntiring. 

Рефлекс- 
қандайдир қўзғатувчининг рецепторларга таъсири 
натижасида содир бўлади ва нерв импульсларига айланади. У марказий 
асаб тизими иштирокида пайдо бўлади. Refleksda nerv qo'zg'alishi 
o'tadigan yo'l 
refleks yoyi
(durasi) deb ataladi.

Refleks yoyining uchta qismi bor:

1) sezuvchi yoki afferent qismi — qo'zg'alish periferiyadan markazga shu 
qism orqali o'tadi;

2) markaziy qism qo'zg'alish sezuvchi nerv hujayrasidan harakatlantiruvchi 
nerv hujayrasiga qism orqali o'tadi;

3) harakatlantiruvchi yoki effektor qism qo'zg'alishni markazdan muskulga 
yoki bezga o'tkazadi. 
Amaliy mashg’ulot yuzasidan xisobot tayyorlash 
 
Amaliy mashg’ulot savollari 
1.
Inson asab tizimining tuzilishi va vazifasi 
2. Bosh miya kata yarim shari nеcha qismdan iborath 
3. Shartli va shartsiz rеflеkslar va ularning xaydovchi faoliyatidagi o’rni.
4. Analizatorlarning anatomiyasi va fiziologiyasi. 
 

---

 
3-Амалий машғулот 
Мavzusi: Haydovchi ishonchliligi va uni aniqlovchi tushunchalar
Maqsad: 
Haydovchi ishonchliligini aniqlovchi tushunchalarni tahlil etish
 
Amaliy mashg‘ulot rejasi: 
1.
Haydovchi ishonchliligini aniqlovchi tushunchalar tahlili (BBB) 
2.
Haydovchi ishonchliligini ta’minlovchi ko’rsatkichlar (Assisment) 
3.
Amaliy mashg’lot yuzasidan xisobot tayyorlash
4.
O‘quv faoliyatining natijalariga yakun yasash. Faol ishtirokchilarni rag‘batlantirish.
Qo‘llaniladigan metodika: 
“BBB”, “Аssisment” “Mantiqiy zanjirlar ketma-ketligi” 
 
Nazariy qism 
Haydovchiga har xil salbiy omillar taʼsir koʼrsatadi: 
kabinaga ishlatilgan gazlar kirishi; qishda sovuq, yozda issiq; shovqin va tebranishlar; yoʼlning 
qoniqarsiz ahvoli, yomgʼir, tuman, qor va boshqalar. Аna shularning hammasi haydovchi ishini 
qiyinlashtiradi, tezda charchatadi, murakkab yoʼl vaziyatlarida xatoliklarga yoʼl qoʼyishiga sabab 
boʼladi. Sanab oʼtilgan barcha faktorlar haydovchi ishini inson faoliyatining eng 
murakkabliklaridan biriga aylantiradi. 
Haydovchining kasb faoliyati oʼzaro bogʼlangan ikki talab bilan baholanadi: 
• 
birinchidan, haydovchi unumli ishlashi kerak, yaʼni avtomobil imkoniyatidan toʼla 
foydalanib, tashish ishlarini tez bajarishi; 
• 
ikkinchidan, u harakatlanish xavfsizligi talabini buzmasligi, yaʼni u ishonchli ishlashi 
kerak. 
Harakatlanishda toʼsiqlar boʼlmagan oddiy yoʼl sharoitida, tez, ishonchli va unumli ishlashni 
koʼp haydovchilar biladi. Murakkab yoʼl sharoitida esa eng ishonchli haydovchilar unumli ishlay 
oladi.
АYXM tizimining samaradorligi haydovchining ishonchliligiga bogʼliq boʼladi, bu uning 
bajarayotgan ishi ishonchliligi bilan tavsiflanadi. Bu yerda 2 xil ishonchlilik nazarda tutiladi: 
haydovchining psixologik ishonchliligi - psixologik xususiyatlarning amalga oshirilayotgan 
faoliyat talablariga mosligi; fiziologik ishonchlilik - jismoniy holat va sogʼliq bilan bogʼliq 
boʼladi. 
Haydovchining ishonchliligi deganda uni belgilangan vaqt davomida har qanday yoʼl sharoitida 
vazifasini bexato bajarish xususiyati tushuniladi. Haydovchining ishonchliligini belgilovchi 
koʼrsatkichlarga quyidagilar kiradi: 
1. Haydovchining kasbga yaroqliligi. Xar bir inson uchun tibbiy koʼrsatmalar asosida 
alohida belgilanadi: sogʼliq holati, psixologik va shaxsiy xususiyatlari.
2. Kasbiy tayyorgarlik. Oʼquv jarayonida va keyingi kasbiy faoliyatda olingan kasbiy 
bilim va koʼnikmalar darajasi bilan baholanadi. 
3. Haydovchining yuqori ishonchlilik qobilyati. Insonni maʼlum vaqt oraliqida yuqori 
mahsuldorlik va yuqori sifat koʼrsatkichlari bilan ishni tashkil etishidir. 
Odatda haydovchining kasbiy faoliyatini baholashda ikkita oʼlchovdan foydalaniladi: 
samaradorlik va ishonchlilik. 

---

Haydovchilik faoliyatining samaradorligi birinchi galda haydovchini shaxs sifatida individual 
sifatlariga, kasbiy tayyorgarlik darajasiga, jismoniy baquvvatligi va sogʼligʼiga bogʼliq.