2- mavzu: Psixologiyaning ilmiy- tadqiqot metodlari va metodologik asosi

O’z-o’zini kuzatish

O’z-o’zini kuzatish metodi tadqiqotchi o’z-o’zini kuzatish bilan amalga oshiriladi. Bu holda tadqiqotchi psixik jara­yonlar va holatlarning ichki tomoni, odamning subektiv kechinmalari qanday ro’y bersa, ularni shu holida tasvir etish va aniqlab olishga intiladi.

Psixologiya vujudga kela boshlagan 5 asrdan tortib to bizning eramizgacha va 19 asrning deyarli oxirigacha o’z-o’zini kuzatish metodi ruhiy hayot hodisalarini bilishning birdan-bir metodi bo’lib qoldi.

19 asrning ikkinchi yarmidan boshlab o’z-o’zini kuzatish metodiga tanqidiy ko’z bilan qaraladigan bo’lib qoldi. Bu metodning bir qancha kamchiliklari borligi ma’lum bo’ldi. O’z-o’zini kuzatishda tadqiqotchi ham, tekshiriladigan ham tekshiruvchi obektga bo’linib qolishi bu metod­ning eng muhim kamchiligi ekanligi ko’rsatildi. Holbuki, normal kishilar shaxsining amalda bunday «bo’linib ketishi» mumkin emas. O’z-o’zini kuzatishda psixik hodisalarni (masalan, shodlik yoki qayg’u hissini, tafakkur jarayonini) ham boshdan kechirish, ham shu hodisalarni o’rganish juda qiyin ekanligi, ba’zan esa butunlay mumkin bo’lmasligi ko’rsatib o’tildi. O’z-o’zini kuzatish metodining cheklanganligini ham uning kamchiligi hisoblanadi. O’z-o’zini kuzatish metodining yana bir katta kamchiligi shuki, bu yo’l bilan olingan ma’lumotlar psixik hayot hodisalarini turli yo’sinda bir tomonlama, subektiv talqin qilinishiga olib kelishi mumkin. M: odamning xarakterini tekshirayotgan psixologning o’zi egoist bo’lsa, o’z-o’zini kuzatish natijalaridan, egoizm har qanday xarakterning muhim belgisidir, deb xulosa chiqarishi mumkin. Dunyoda saxiy, oliyjanob xarakterli kishilar borligini bunday psixolog faqat o’z-o’zini kuzatish yo’li bilan bila olmaydi.

Psixologiyada kuzatish metodi odam hayoti va faoliyatining odatdagi sharoitidagina emas, balki shu bilan birga klinika sharoitida psixikaning kasallik oqibatida o’zgarganligini tekshirishda ham qo’llaniladi. Ayni vaqtda kasallikni tekshirish uchungina emas, shu bilan birga odamning normal ahvolidagi psixik hodisalarni yaxshiroq tushunib olish uchun ham klinik kuzatish ma’lumotlaridan foydalaniladi.