2- mavzu: Psixologiyaning ilmiy- tadqiqot metodlari va metodologik asosi

Identiv o’quv maqsadlari:

1. Umumiy psixologiya fanining metodlari va uning vazifalari haqida ma’lumot beradi.

2. Umumiy psixologiya fanining metodlarini ajratib beradi.

3. Umumiy psixologiya fanining metodlarini yangi mukammal tarifini aytib beradi

Ikkinchi savolning bayoni:

Psixologiyada tekshiriladigan psixik hayot hodisalari juda xilma-xil va murakkab hodisalar hisoblanadi. Bu hodisalar metodlar va usullar bilan tekshiriladi.

Har bir psixolog va pedagog kishilar psixikasini o’rganish va tekshirish uchun eng oddiy metod va usullarni bilishi kerak.

Odamning tevarak-atrofdagi voqelikni bilishi kuzatishdan, tajribadan boshlanadi. Shu sababli, ilmiy psixologiya ham o’z mavzuini o’rganishni tajribadan, psixik hayot faktlarini aniqlash, tasvir etish va tahlil qilishdan boshlaydi. So’ngra, aniqlangan va tahlil qilingan faktlar asosida, psixik hayot qonuniyatlarini ochib, tegishli nazariy va amaliy xulosalar chiqaradi.

Kuzatish metodi

Kuzatishning asosiy xususiyati shundaki, bu metod yordami bilan psixik hayotni sezgi organlarimiz bevosita seza oladigan, o’zimiz bevosita idrok qila oladigan faktlari aniqlanadi va tasvirlanadi. Kishining psixik hayotida: mimika, imo-ishora, nutq, turli harakatlar va umuman kishining bu­tun xatti-harakati va faoliyatini bevosita kuzatish mumkin. Kuzatish metodining obe’ktiv (tashqi), sub’ektiv (o’z-o’zini) kuzatish turlari mavjud. Inson psixikasidagi o’zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilar amalga oshiriladi:

1. 
   kuzatishning maqsadi, vazifasi belgilanadi;
   
2. 
   kuzatiladigan ob’ekt tanlanadi;
   
3. 
   sinaluvchining yoshi, jinsi, kasbi aniqlanadi;
   
4. 
   tadqiqot o’tkazish vaqti rejalashtiriladi;
   
5. 
   kuzatish qancha davom etishi qat’iylashtiriladi;
   
6. 
   kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o’yin, o’qish, mehnat va sportda) amalga oshirilishi tavsiya qilinadi;
   
7. 
   kuzatishning shakli (yakka, guruh, jamoa bilan o’tkazilishi) tayinlanadi;
   
8. 
   kuzatilganlarni qayd qilib berish vositalari (kundalik, suhbat daftari, kuzatish varaqasi, magnitafon, videomagnitafon, videoapparat, fotoapparat va boshqalar) taxt qilinadi.
   

Tashqi kuzatish

Psixik hayot hodisalarini o’rganishda avvalo tashqi kuzatish metodi tatbiq etiladi. Psixik jarayonlar bilan bevosita bog’langan ba’zi bir fiziologik hodisa­lar: yuzning o’zgarishi, nafas olish, qon aylanish va shu kabilarning o’zgarishi ham tashqaridan kuzatilsa bo’ladi. Kuzatish ma’lumotlarini so’zlar bilan tasvir etish bilan kifoyalanib qolmay, balki ko’rsatma vositalari, suratga olish, kinoga olish, tovushni yozib olish va shu kabi yo’llar bilan ham qayd qilish mumkin.

Masalan, bolalar nutqini o’sib borishini kuzatish yo’li bilan tekshira olamiz. Bunda bolaning so’z boyligi qanday qilib sekin-asta orta borishi­ni, nutqning fonetik tomonini, grammatik tuzilishini shu bola qanday bilib olayotganini qayd qilsa bo’ladi.