2- ma’ruza dunyo tillarning geneologik va morfologik tasnifi; tilshunoslikning bo`limlari reja

Morfologik tasnif
Avvalo, bu tasnif nomidagi ”morfologik” so„ziga e‟tiboringizni qaratamiz. Bu so„z 
orqali muayyan tildagi so„zlarning tarkibiga ishora qilingan, chunki 
morfologiya
bo„limi 
so„zlarning o„zgarishi haqidagi qoidalar yig„indisidan iboratdir. Demak, bu tasnifda dunyo 
tillari tarkibidagi so„zlarning tuzilishi asos qilib olinadi.
Bu tasnifga ko„ra tillar quyidagi 4 guruhga bo„linadi:
1.
Amorf (ing. 
amorphous
 – 
“shaklsiz” degani
) tillar
tarkibidagi so„zlar hech qanday 
so„z o„zgartuvchi qo„shimchalarsiz, to„g„ridan-to„g„ri birikib, bog„lanib keladi. So„zlar 
o„rtasidagi grammatik munosabatlar
so‘z tartibi
, 
urg‘u
va 
ohang
orqali amalga oshiriladi. 
Bu guruh yana 
o‘zak tillar, ajratuvchi tillar, o‘zak ajratuvchi tillar
degan nomlar bilan 
ham ataladi. Bu tillarga xitoy, tibet, birma, vetnam va xitoy-tibet oilasiga mansub bo„lgan 
boshqa tillar misol bo„la oladi.
2. Agglyutinativ (ing. 
agglutinative
– 
“yelimlangan”, “yopishtirilgan” degani
) 
tillarda
qo„shimchalar o„zgarmas asosga qo„shilib keladi va shu tariqa so„zlar o„zaro bir 
birlariga bog„lanadi.
Agglyutinativ tillarga turkiy tillar, shu jumladan, o„zbek tili, fin-ugor tillari, dravid, 
indonez, hindu tillari va boshqalar, shuningdek, alohida tillar hisoblanmish yapon va koreys 
tillari kiradi.
Agglyutinativ tillarning o„ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
1) qo„shimchalar asosdan keyin qo„shiladi:
kitob-lar-ning.

---

2) har bir qo„shimcha asosan bitta grammatik ma‟noni ifodalaydi:
maktablarga
so„z 
shakli tarkibidagi –
lar
qo„shimchasi ko„plik ma‟nosini, -
ga
affiksi yo„nalish ma‟nosini 
ifodalaydi. 
3) o„zak va qo„shimchaning chegarasi aniq bilinib turadi, ya‟ni ular qo„shilib 
ketmaydi.
4) qo„shimchalarning qo„shilishida ham o„ziga xos tartib mavjud: oldin so„z yasovchi, 
keyin shakl yasovchi, undan keyin so„z o„zgartuvchi qo„shimcha qo„shiladi: 
gul-zor-lar-
dan.