2- kurs “farmakologiya” fanidan oraliq nazorat biletlari. 1-bilet

17-bilet
1.Sinergizm va uning turlari.

Жавоб: Birga qo’Uangan moddalarning o’zaro ta‘siri tufayli bitta modda ikkinchi moddaning

Ta‘sirini oshirishi sinergizm (yunoncha ―syn‖ -birgalikda, ―ergo‖ — ishlash) deb ataladi.

Sinergizm dori moddalarining jamlanishi va potentsirlashi tufayli yuzaga chiqadi. Tkki

Yoki birnecha dori qo‗shib yuborilganda, ulaming umumiy ta‘siri ayrimlarining oddiy

Arifmetik yig‗indisidan iborat bo’ladi. Bu holat oddiy jamlanish deb ataladi. Agar qo’shib

Yuborilgan moddalarning ta‘siri oddiy jamlanishdan oshsa, potentsirlash deb

Ataladi. Qo’shma ravishda yuborilgan dori moddalarining kuchi bir xil substratga ta‘sir

Etishi tufayli oshsa, bevosita sinergizm, arap ular har xil substradarga ta‘sir etib, kuchi

Oshsa, bilvosita sinergizm deb ataladi.Agar ikkita moddaning ta‘siri organizmda qarama-

Qarshi jarayon hosil qilsa yoki ulaming ta‘siri tufayli organizmning faoliyati qarama qarshi yo’nalishda o’zgarsa, bunday holat antagonizm deb ataladi. Antagonizm

(yunoncha ―anti‖— qarshi, ―agon‖—kurash) ham bevosita va bilvosita turlarga

Bo’linadi. Organizmga qarama-qarshi ta‘sir ko’rsatadigan dori moddalari kuchiga qarab,

Antagonizm ikki taraflama va bir taraflama bo’lishi mumkin.Tkki taraflama antagonizmda

Ikki modda ham bir xil qarama- qarshi kuchga ega bo’ladi. Bunga narkotik moddalar va

Korazolning markaziy nerv sistemasiga ta‘sirini misol qilib keltirish mumkin: narkotik

Moddalar susaytirgan markazlami korazol qo’zg’atadi, korazol qo’zg’atgan nerv

Sistemasini narkotik moddalar susaytiradi.Bir taraflama antagonizm — turli kuchlaming

Qarama-qarshi ta‘sir ko’rsatishidir. Odatda susaytiruvchi yoki falajlovchi zaharlar g’oyat

Kuchli qarshi ta‘sir ko’rsatadi. Masalan, karbaxolin ichakning silliq mushaklarini

Qo’zg’atadi va tonusini oshiradi, atropin esa shu mushaklami bo’shashtiradi: atropin

Ta‘sirini karbaxolin o’zgartira olmaydi, chunki atropin kuchli hamda katta qarama-qarshi

Kuchga ega. Atropin esa karbaxolin ta‘sirini o’zgartira oladi.

Dori moddalarining bir-biriga bo’lgan antagonizmi asosan moddalar bilan o’tkir

Zaharlanganda qo’llanadi. Sinergoantagonizm degan tushuncha ham bor, bunda qo’shib

Berilgan moddalarning bir xil ta‘sirlari kuchayadi, boshqa ta‘sirlari kamayadi. Masalan, a

Adrenoblokatorlar ta‘sirida adrenalinning a adrenoretseptorlarga bo’lgan ta‘siri

Kamayadi, (3 – adrenoretseptorlarga bo’lgan ta‘siri yuzaga chiqadi.Demak, bir nechta dori

Moddalar birga qo‗llanganda ular bir-biriga mos kelishi, ulaming ta‘sir kuchi oshishi,

Zaharliligi kamayishi mumkin. Shu bilan birga dori moddalar bir-biriga mos kelmasligi

Ham mumkin. Masalan, depolyarizatsiyalovchi kuraresimon moddalar

Antixolinesteraz moddalarga, P-adrenoblokatorlar — adrenalinga,

Simpatolitiklar — simpatomimetiklarga (efedrin), ftorotan —

Adrenalinga, atsetilsalitsilat kislota — antikoagulyantlarga,

Neyroleptiklar — etil spirtiga, penitsillin — tetrateiklinga,

Sulfanilamidlar — novokainga mos kelmaydi, shu sababli ulami birga

Qo’llab bo‗lmaydi.

Bir nechta dori moddalari birga qo‗Ilanganda ulaming bir-biriga

Bo‗ladigan o’zaro ta‘sirini (farmatsevtik, farmakokinetik,

Farmakodinamik), mos kelish-kelmasligini bilish, o’rganish va

Amaliyotda ularga rioya qilish kerak