1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

128. Ўзбекистонда экологик ҳолатнинг бузилиши. Орол фожеаси.
Respublika oldida ko‘ndalang turgan eng dolzarb muammolardan biri – Orol muammosi. Bu masala Orol dengizi atrofidagi davlatlargagina emas, balki jahon hamjamiyatiga ham taalluqlidir. O‘zbekiston jahon hamjamiyati
va xalqaro tashkilotlarning e’tiborini Orol fojiasiga qaratishni o‘zining asosiy vazifasi deb hisoblaydi va shu yo‘nalishda barcha imkoniyatlarni ishga solmoqda.
Yaylovlarning paxta ekiladigan maydonlarga aylantirilishi natijasida chorva mollari tuyog'ining umumiy soni keskin qisqarib ketdi. Paxta ekin maydonlari kengayishi Amu va Sirdaryo suvlarining Orol dengiziga oqishini keskin kamaytirdi. Orol fojiasi kelib chiqdi. Yuqorida ko'rsatib o'tilgan xato va kamchiliklar sovet jamiyatini oxir oqibat inqirozga mahkum etdi.
Markaziy Osiyoda narkobiznesga qarshi hamkorlikda kurashish uchun BMTning mintaqaviy komissiyasini tuzish, Orol muammosini hal qilish masalasi bo’yicha BMTning maxsus komissiyasini tuzish kabilar kiradi.
1995 yil 15 dekabrda Qozog'iston, Qirg'iziston va O'zbekiston Respublikalari davlatlararo kengashining navbatdagi majlisi bo'ldi. Prezidentlar 2000 yilgacha bo'lgan iqtisodiy integratsiya va birinchi navbatda sarmoya sarflanishi lozim bo'lgan loyihalar dasturlarini hayotga joriy etish,kommunikatsiyatarmoqlarini rivojlantirish masalarini muhokama etdilar. Integratsiya dasturi yo’zasidan 53 ta loyiha ishlab chiqildi. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Qizil O'rda (1993), Nukus (1994), Dashxovuz (1995) shaharlarida bo'lib o'tgan uchrashuvlarida Orol dengizi mhammosiga baqishlangan chora tadbirlar ko'rildi.
Respublika kimyo sanoatida zaharli vositalar, kislotalar ishlab chiqarish katta o’rin tutardi. Andijon gidroliz zavodi, Farg’ona furan birikmalari zavodi, Yangiyo’l bioximiya zavodi paxta, sholi, paxta chiqindilaridan spirt, oqsil, drojjilari, furan va boshqa mahsulotlar tayyorladilar. Farg’onada triatsetiltsellyuloza, Navoiyda kotaran, Chirchiqda
kaprolaktam ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. 1960 yilda 235,4 ming tonna sulfat kislotalari ishlab chiqarilgan bo’lsa, 1985 yilda 2,3 mln tonna tayyorlandi. Markaziy hokimiyat tomonidan zaharli kimyo vositalari ishlab chiqarish respublikaga tiqishtirildi. 1985 yilda 47,9 ming tonna turli zaharli ximikatlar ishlab
chiqarildi.Zaharli vositalarining respublika paxta maydonlarida haddan tashqari keng qo’llanilishi
natijasida atrof-muhit, ekologik vaziyat buzildi, odamlar turli - tuman kasalliklarga chalindi. Odamlar sog’lig’i hisobiga paxta xom ashyosiga ko’rsatilgan «g’amxo’rlik» xalqqa qimmatga tushdi.