1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

83. Пўлатхон қўзғолони ва Қўқон хонлигининг тугатилиши.
1837-1846 yillarda Sulton Kenisari rahbarligidagi va 1871 yildagi Zshon Zshmuhammad boshchiligidagi Sirdaryo viloyatidagi chiqishlar, 1872 yilda Chirchiqdagi isyonlar, 1873-76 yillardagi Po'latxon boshchiligidagi Qo'qondagi qo'zg'olon, 1892 yildagi Toshkent qo'zg'oloni, 1898 yildagi Andijon Dukchi Zshon qo'zg'oloni, 1899 yildagi Sidaryo viloyatidagi harakatlar va nihoyat 1916 yildagi Jizzax qo'zg'oloni va boshqalar. Yuqorida qayd qilingan qo'zg'olonlarning xarakatlarlashtiruvchi kuchi dehqonlar, shahar hunarmand kosiblari kambag'allar bo'ldi. Bu harakatlarda vatanparvar ruhoniylar milliy g'ururini yo'qotmagan boy zamindorlar ham ishtirok etdilar.
Masalan, 1873-76 yillardagi Po'latxon boshchiligidagi Qo'qondagi qo'zg'olonni olib ko'raylik. 1868 yilda 29 yanvar Kaufman bilan sulh shartnomasi to’zib Qo'qon xonligining katta hududlarini Rossiya ixtiyoriga bergan va Rossiya hukmronligini olgan Xudoyorxon siyosatidan nafaqat oddiy xalq balki yirik er egalari ham norozi edilar. Chunki 1868 yil 29 yanvardagi shartonamasi Qo'qon xonligini noqulay ahvolga solib qo'ydi. Xonlik tashqi olamdan o’zib tashlandi. Shuningdek xonlik chegarasi ancha qisqarib xazinaga tushadigan daromad kamaydi. Uning o'rnini to'ldirish uchun turli soliq va majburiyatlar joriy etildi. Bu esa xalqning norozilik xarakatlarini avj olishishga sabab bo'ldi. 1874 yilning bahorida g'alayonlar boshlandi. Va bu g'alayonlar butun Qo'qon xonligini qamrab oldi. 1875 yilning bahorida qo'zg'olon yanada avj oldi. Po'latxon boshliq qo'zg'olonchilar tomoniga 1875 yil 15 iyun kuni Abdurahmon oftobachi va Iso Avliyo o'z qo'shinlari bilan qo'shilib oldi.
1875 yil 18 iyo’lda esa xonning o'qli Nasriddinbek ham qo'zqolonchilar tomoniga o'tib ketdi va o'z qo'shini bilan O'sh, Namangan, Andijon, Asaka shaharlarini bosib oldi.
Bu voqeadan qo'rqib ketgan Xudoyorxon rus podshosidan yordam so'rab murojaat qildi. Lekin rus qo'shinlari tezda etib kelishiga ishonchi bo'lmagan Xudoyorxon Toshkentga qochdi. 1875 yilning iyo’lida Xudoyorxon qochib ketgandan keyin taxtga uning o'g'li Nasriddinbek o'tirdi.
Nasriddinbekning taxtga o'tirishi, qo'zg'olon boshlig'i Po'latxonni taxtga o'tirishiga, ya'ni xon bo'lishga qattiq ishongan oddiy xalqning noroziligining yana kuchayishiga sabab bo'ldi. Bu vaqtda qo'zg'olon yangi-yangi hududlar, tumanlarga yoyilib ketdi.