1Mavzu: Asinxron mashinalarni tuzilishi

13Mavzu: Sinxron matorni ishga tushirish
Sinxron motorlarni ishga tushirishda, asosan, asinxron usul kullaniladi. Buning uchun sinxron motorlarning rotori uzagiga asosiy kuzgatish chulgamidan tashkdri, kataksimon kiska tutashgan chulgam \am joylashtiriladi. Bu chulgam ishga tushirish chulgami deb ataladi va uning yordamida sinxron motor asinxron motor sin- gari ishga tushiriladi. Buning uchun, dastavval, uning kuzgatuvchi chulgami razryad karshiligiga tutashtirilib, sungra stator chulgami elektr tarmogiga ulanadi. Bunda stator chulgamidan uch fazali tok utib, natijada ‘ = chastota bilan aylanuvchi magnit maydon r
kosil buladi. Statorning aylanuvchi magnit maydonning rotorda- gi kiska tutashgan chulgam bilan kesilishi natijasida bu chulgamda e. yu. k. va, demak, tok kosil buladi. Rotordagi tok bilan aylanuvchi magnit maydonining uzaro tahsiri natijasida rotorni ‘r = 0,95 i chastota bilan aylantiruvchi elektromagnit moment kosil buladi.
x a vfni yukotish uchun razryad karshiligi ning kiymati kuzgatuvchi chulgam kar¬shiligidan taxminan 10 marta katta kilib olinadi.
Sinxron motorning ishga tushirish toki /isht = (3-g8) 1n bulib, ishga tushirish momenti esa A/isht - (0,5-g2) L/n buladi. Yukori chastotali motorda /isht ning kiy¬mati ‘ast chastotali motordagiga nisba- tan katta buladi. Katta kuvvatli sinxron motorlarni ishga tushirishda, elektr tar- mogidagi kuchlanish ortikcha ‘asayib ket- masligi kamda stator chulgamiga tahsir etadigan dinamik kuchlarni kamaytirish
uchun, odatda, ularni reaktor yoki avtotransformator orkdli ula- nadi. Natijada, stator chultamiga beriladigan kuchlanish nomi- nalga nisbatan ‘asayib, ishga tushirish tokining kiymati xam bir- muncha ‘asaytiriladi. Elektr mashina tayyorlaydigan zavodlarning kursatmasi buyicha 3000 V kuchlanishli sinxron motorlarni elektr garmogiga bevosita ulab ishga tushirish uchun, ularning rotoridagi Xar bir magnit kutbga tugri keladigan motor kuvvati kuyidagidan katta bulmasligi lozim yahni
j < 250-300 kVt, bunda r — kutblar soni.
6 000 volg’tli motorni bevosita ishga tushirishda esa — <, 250-300 kVt bulishi lozim. Elektr tarmogiga bevosita ulab ishga tushirish mumkin bulmagan motorlar uchun, katalogda, ularning statoriga be- rilishi mumkin bulgan maksimal kuchlanish kiymati £/maks kursati- ladi. Bunda £/maks < 60-90% t/ bulishi kerak. Xozirgi ‘aytda xar kanday katta kuvvatli sinxron motorlarni xam elektr tarmogiga bevosita ulab ishga tushirish buyicha ilmiy tadkikot ishlari olib borilmokda. Ilgarilari kuzgatuvchi chulgamga beriluvchi uzgarmas tokni sinxron motorning vali bilan aylantiriladigan ‘arallel kuzgatishli uzgarmas tok generatoridan olinar edi. Xozirgi vakd- da esa rotor chulgamiga beriladigan uzgarmas tok ku’incha aloxida urnatilgan statik yarim utkazgichli kuzgat- gichlardan olinmokda. Keyingi ‘aytlarda rotor chulgamiga uzgarmas tokni kontaktsiz, yahni xalkd va chutkalarsiz berish imkoniga erishildi. Bunday kontaktsiz sinxron mo- torda rotor uzagi yaxlit ‘ulatdan kuyilgan kutblarga ega bulib, bu kutblar rotorga urna- giladigan ishga tushirish chulgami vazifa- sini xam utaydi. Natijada sinxron motor¬ning konstruktsiyasi soddalashmokda, uning ishlashdagi ishonchliligi ancha kutarilmok- da. Xozirgi ‘aytda kichik kiymatli kdrshi- lik momentlari, yahni Ms = (03-04)L/n bi¬lan yoki salt ish rejimida ishga tushiriladi- gan sinxron motorlar rotoridagi kuzgatuvchi chulgamga kuzgatgichni bevosita ulab kuyish sxemasi keng kullanilmokda. Bunda kuzgat- gich yakori razryad kdrshiligi orkdli yoki be¬vosita rotor chulgamiga ulanadi (9.5-rasm). Motor chastotasining taxminan, 0,95’ kiy-
matida kuzgatish zanjiridagi razryad karshiligi rubilg’nik R bi- lan zanjirdan chikdriladi. Bunda kuzgatish zanjiri uzilmaganli- gi sababli sinxron motorni ishga tushirish sxemasi ancha soddala- shadi.
Kuvvati 2000 kVt gacha bulgan sinxron motorlarni salt ish re- jimida, \atto razryad karshiligisiz xam ishga tushirish mumkin. Bunda sinxron motorni ishga tushirish uchun stator chulgamini elektr tarmogiga ulash kifoya. Sinxron motorlarni bunday ishga tushirish sxemalari amalda keng kullanilmokda.