1Mavzu: Asinxron mashinalarni tuzilishi

10Mavzu: uch fazali asinxron mashinalar
Asinxron motorlarning uch fazali tuzilishdagilari juda keng tarkalgani sababli, ularni kiskacha asinxron motorlar deyiladi, yahni uch fazali suzi kushilmaydi. Rotorning tuzilishiga kura asinrxron motorlar:
1) kiska tutashtirilgan va 2) faza (kontakt kalkali) rotorli motorlarga bulinadi. Asinxron motorlarning statoriga joylash- tiriladigan uch fazali chulgamning tuzilishi sinxron mashinaning chulgamidan fark kilmaydi. Stator chulgami, ku’incha, kiskarti-

1.1- -rasm. Asinxron motorning chulgami va uning ulanishi.
duz yoki uchburchaklik sxemasi bilan kulaygina ulash uchun uning uchlari motor shchitining kismalariga 10.1-raem, a da kursatil- gandek kilib biriktiriladi. 10.1-raem 6 da motor shchitidagi chul- gam uchlarini yulduz va uchburchaklik sxemalari bilan ulash kursa- tilgan.
Rotorning uzagi elektrotexnik ‘ulat tunukalardan yigyladi, sirtki tomoni ‘azlar xosil kiluvchi tsilindrdan iborat buladi. Uyurma toklardan xosil buluvchi kuvvat isrofini kamaytirish uchun rotor uzagini tashkil kiluvchi xar bir ‘ulat tunukaning ikki to- moni izolyatsiyalovchi lak bilan ko’lanadi. K,iska tutashtirilgan rotorli motorning rotor uzagi ‘azlariga alyuminiy yoki mis ster- jenlari (tayokchalari) joylashtirilib, ularning bosh va oxirlari alyuminiy yoki mis xalka bilan uzaro kiska tutashtiriladi. 10.2- raemda rotorning kiska tutashtirilgan chulgami kursatilgan. Bun- day chulgamli rotorga ega bulgan motor kiska tutashtirilgan rotor (“Olmaxon kafas”)li asinxron motor deyiladi.
Faza rotorli motorlarning rotor uzagi ‘azlariga statorniki singari uch fazali chulgam urnatiladi. Motorning ishga tushirish tokini kamaytirish maksadida rotor chulgami zanjiriga ketma- ket kilib tashki karshilik kiritiladi (10.3-rasm, a).
Rotor chulgami yulduz sxemasi bilan ulanib, uning xar bir fa- zasiga tashki karshilikni kiritish uchun aylanuvchi rotor valiga uchta uzaro va valdan izolyatsiyalangan xalka urnatiladi. Rotordagi faza chulgamining uchlari uchta xalkaga ulanib, xalkalar esa kuzgal- mas chutkalar orkali ishga tushirish rezistoriga ulanadi. 10.3-rasm, b da faza rotorli asinxron motorning ulanish sxe masi kursatilgan.
Rotor chulgamining ishga tushirish rezistoriga ulanuvchi uchla-ri, Rr R2, R3 bilan belgilanadi. Asinxron motorning stator chulga- miga uch fazali tok berilsa, u xolda = chastota bilan ayla-nuvchi magnit maydon xosil buladi. Aylanuvchan magnit maydon rotor chulgamini kesib utib, uning yo’ik zanjirga ega chulgamida e. yu. k. va, demak, tok xosil kiladi. Rotor chulgamidagi tok bilan stator- dagi aylanuvchi magnit maydonning uzaro tahsiri natijasida ay-
lantiruvchi elektromagnit moment \osil bulib, natijada motor ‘2 chastota bilan aylana boshlaydi. Aylantiruvchi momentni xosil kiluvchi kuchlarning yunalishi cha’ kul k,oidasi bilan anikdanadi. SHunday kilib, motorning statoriga berilgan elektr energiyasi elektromagnit jarayon natijasida rotorni aylantiruvchi mexanik energiyaga aylanadi. Asinxron motorning aylanish yunalishini uzgartirish uchun stator chulgamining elektr tarmogiga ulanadigan Xar kdnday ikki uchini uzaro almashtirish kifoya. Bunda aylanuvchi magnit maydon va u tomon ergashib aylanuvchi rotorning aylanish
yunalishlari teskariga uzga- radi. Rotorning aylanish chas- totasi ‘g aylanuvchi magnit maydonining sinxron chasto- tasi l, ga nisbatan xamma vakd kichik buladi. Xak,ikdtan, agar ‘2 = l, bulgan takdirda rotor chulgamida tok va, demak, ay- lantiruchi moment xam \osil bulmaydi. Aylanuvchi magnit maydoni va rotor chastotala- ri ayirmasining sinxron cha-
stotaga nisbati sir’anish deb ataladi va S xarfi bilan belgi- lanadi. Demak, sir’anishning k,iymati kuyidagicha to’iladi:
Kuvvati 14-100 kVt gacha bulgan normal tuzilishdagi asinxron motorlarning nominal yuklamasiga tegishli nominal sir’anish \ = 11 l,N = 0D1-=-0,06 buladi. Asinxron mashinaning motor reji- mida 5=04-1 orasida uzgaradi. Bunda 5=0 — motorning ideal salt ish rejimi, yahni M = 0; ‘2 = ‘x da sodir bulib, 5=1 esa elektr tarmogiga ulangan motor rotorining tinch xolati, yahni ‘2 = 0 da sodir buladi. (10.1) ifodaga binoan asinxron motorning aylanish chastotasi kuyidagicha anikdanadi:n2 = n^\-S)