№1–маъруза

1-расм. ходимларни шовқиндан ҳимоя қилиш восита ва усуллари
Ходимларни шовқиндан химоя қилиш восита ва усуллари 
Архитектура-режалаш 
усуллари 
Акустик воситалар 
Ташкилий –техник усуллар 
Объектларни бош 
режасини ва биноларни 
режалашни оқилона 
акустик
жойлаштириш
Товушдан 
муҳофазалаш 
қурилмалари 
Товушларни 
ютувчи 
воситалар 
Титрашдан
муҳофазаловчи 
воситалар 
Демферлаш 
воситалари 
Шовқин 
тутқичлар 
Кам шовқинли технологик 
жараѐнларни ишлатиш. 
Технологик дастгоҳларни 
оқилона жойлаштириш 
Бино ва хоналарни 
товушдан муҳофа- 
залаш тўсиқлари 
билан жиҳозлаш 
Абсорбцияли 
Иш жойларини оқилона 
жойлаштириш. 
Транспорт воситалари 
зоналарини жойлаштриш. 
Транспорт воситаларини 
харакат режимини 
оқимини оқилона акустик 
жойлаштириш 
Шовқиндан муҳофазалаш 
зоналарини яратиш 
Кам шовқинли машиналарни 
ишлатиш, уларни конструкцион 
элементларини ва йиғилиш 
қисмларини ўзгартириш. 
Машиналарга хизмат кўрсатиш 
ва таъмирлаш технологияларини 
такомиллаштириш 
Шовқинли машиналарни 
масофадан туриб бошқариш ва 
автоматик назорат воситалари 
билан жиҳозлаш 
Шовқинли корхоналарда 
ишловчиларни ишлаш ва дам 
олиш режимларини оқилона 
ташкил этиш 
Реактивли 
(рефлексли) 
Комбинацияли 
Чизиқли эмас 
Турига қараб 
Акустик экранлар 
Конструкциявий
оралиқлар 
Чизиқли 
Ички 
ишқаланувчи 
элементли 
Қуйиқ мойлаш 
ишқаланувчи 
элементли 
Қуруқ 
ишқаланувчи 
элементли 
Тавсифига 
қараб 
Товушларни 
ютувчи
юзалар
Титрашдан 
муҳофазаловчи 
тирагичлар 
Товушдан 
муҳофазаловчи 
қопламалар 
Товушдан 
муҳофазаловчи 
кабиналар 
Хажмли 
(донали) 
товуш 
ютгичлар 
Қайшқоқ 
прокладкалар 

---

12 
АТКда шовқинга қарши курашиш учун қатор тадбирлар кўрилади, 
улардан асосийлари қуйидагилар: 
-оқилона жойлаштириш; 
-шовқин манбаидаги шовқинни пасайтириш; 
-шовқин чиқарадиган технологиялар ва ускуналарни кам шовқинлисига 
алмаштириш; 
-товушларни сўндириш; 
-товушларни изоляциялаш ва йўлини тўсиш; 
-товуш сўндиргичларни қўллаш; 
-шахсий ҳимоя воситалари. 
Ишлаб чиқариш бинолари хоналарини оқилона жойлаштириш шуларни 
кўзда тутадики, шамол двигателларини синаш станциялари, термик ишлов ва 
темирчилик цехларидан чиқадиган ифлосланган ҳавони қолган бинолар ва 
турар жойлар массивидан бошқа тарафларга олиб кетсин. Кўп шовқин 
соладиган цехлар атрофида буталар ва дарахтлар экиб шовқин йўлини тўсиш 
керак.
Манбанинг ўзида шовқинни пасайтириш учун иложи борича қуйидаги 
тадбирлар кўрилади: 
-деталлар бир-бирига урилиб ишлайдиган бўлса, урилмайдиган қилиш, 
илгарилама ҳаракатларни айланма ҳаракат билан алмаштириш; 
-бир-бирига урилиб ишлайдиган деталлар ва қисмлардаги титрашларни 
резина, намат, картон қистирмалар, тиқин каби юмшатувчи материаллар 
ѐрдамида сўндириш; 
-металл деталларни пластмасса, фибролит ва бошқа юмшоқ 
материаллардан тайѐрлаш; 
-мойлаш; 
-шовқин соладиган қисмлар ва агрегатларни ғилоф ичига олиш ва х.к. 
Ишлаб чиқариш бинолари ичидаги шовқинни камайтириш учун 
шовқинни ютадиган махсус иншоотлар қурилади, овоз ютадиган 
материаллар ишлатилади. 

---

13 
Тўсувчи конструкциялардан товушдан муҳофазаланиш сифатида 
фойдаланиш, товушни муҳофазаловчи ғилофлардан фойдаланиш. 
Вентиляторлар, компрессорлар, электропневматик босқонлар ва турли, 
турли пневматик асбоблар ҳосил қиладиган шовқинни пасайтириш учун 
актив ва реактив сўндиргичлардан фойдаланилади. Бу воситаларнинг 
биронтаси яхши натижа бермаса, шахсий ҳимоя воситалари: тампонлар, 
қулоқчинлар, шовқинга қарши вкладишлар, шовқиндан ҳимояловчи шлемлар 
ишлатилади. 
3.
Ултратовуш ҳам оддий товуш сингари эластик муҳитнинг механик 
тебранишларидан иборат, бироқ частотаси юқорироқ-эшитилишнинг энг 
юқори чегарасидан 20 кГц дан ҳам катта (аммо жадаллик катта -120....145дБ 
бўлганда, ултратовушнинг юқори частоталарда ҳам эшитиш мумкин). 
Частоталарнинг ултратовушли диапазони паст частотали ва юқори 
частотали тебранишларга бўлинади. Биринчиси (1.12х104дан 1,0х105Гц гача) 
ҳаво орқали ва тегиб туриш орқали тарқалади, иккинчиси (1,0х105 дан 
1,0х109 Гц гача) фақат тегиб туриш йўли билан тарқалади.