№1–маъруза

4.
 
Радиоактив нурланишлардан ҳимояланиш ва 
Радиоактив нурланишнинг хоссалари. 
Радиоктив нурлардан (РН) сақланиш: 
Бир қанча илмий текшириш 
муассасаларида ва саноат корхоналарида ҳар хил мақсадлар учун радиоктив 
моддалардан фойдаланилади. 
Масалан, машинасозлик саноатида радиактив моддалардан қуйма 
деталлардаги камчиликларни ва пайванд қилинган жойларнинг ва 
деталларнинг сифатини аниқлашда кенг қўлланилади.

---

36 
Кристаллсимон моддаларнинг таркибини таҳлил қилиш, ишлаб 
чиқариш жараѐнларини назорат қилиш ва автоматлаштиришда ҳам 
радиоктив нурлар яхши натижа беради. 
Ионлашган нурлар инсон организмига зарарли таъсир кўрсатиб, оғир 
касалликларнинг келиб чиқишига сабабчи бўлиши мумкин. Унинг таъсирида 
инсон оғир касаллик ҳисобланадиган нур, оқ қон касаллиги ва ҳар хил 
хавфли шишлар, тери касалликларига дучор бўлиши мумкин. Шунингдек 
ионлашган нурлар таъсирида генетик таъсирланиш, яъни кейинги авлодларга 
ҳам таъсир кўрсатувчи наслий касалликлар келиб чиқиши мумкин. 
Радиоктив нурларнинг энг хавфли жойи шундаки, инсон организмида 
бу касаллик яққол намоѐн бўлгунча ҳеч қандай белгига эга бўлмайди. 
Аниқлангандан кейинги ҳолат эса ниҳоятда оғир бўлиши ва кўпинча ўлим 
билан тугаши мумкин. 
Радиоктив моддалар билан ишлаганда ишни тўғри ташкил қилиш ва 
муҳофаза чора-тадбирлар қўллаш хавфсизликни таъминлайди. 
Радиоактив нурланишлар ва уларнинг хоссалари: 
Радиактивлик-
атом ядроларининг ион нурланишлари чиқариши натижасида бошқа бир 
атом ядроларининг ҳосил қилишидир.
Радиоктив нурланишлар ионловчи нурланишлар деб аталади, чунки бу 
нурлар таъсир этган моддалар атом ва молекулаларида ионлар ҳосил бўлади. 
Бундай ионловчи нурланишларга рентген нурлари, радио ва гамма нурлари, 
альфа ва бета нурлари, шунингдек нейтрон оқимлари киради.
Альфа нурлари катта ионлаштириш хусусиятига эга бўлган, ҳаракат 
доираси катта бўлмаган гелий атом ядросининг мусбат зарядланган 
заррачалари ҳисобланади. Ҳаракат доираси катта бўлмаганлиги сабабли 
инсон тери қаватигагина таъсир қилиб, терини ѐриб кира олмайди, шунинг 
учун ҳам унча зарарли эмас.
Бетта нурлари радиоктив моддаларнинг атом ядролари тарқаладиган 
электрон ѐки позитрон оқимидир. Бу нурларнинг ҳаракат доираси анча кенг 
ва ѐриб кириш қобилиятига эга. Шунинг учун ҳам инсон учун хавфлидир. 

---

37 
Гамма нурларининг ионлаш қобилияти катта бўлмасада катта ѐриб 
кириш кучига эга бўлиб, ядро реакциалари ва радиоактив парчаланиш 
натижасида вужудга келадиган юқори частотадаги электромагнит нурлари 
ҳисобланади.
Рентген нурлари моддаларни электрон оқимлари билан бомбардимон 
қилганда ажралиб чиқадиган элетромагнит нурларидир. 
Уларни ҳар қандай электровакуум қурилмаларида ҳосил кимлиш 
мумкин. Бу нурларнинг ионланиш хусусиятлари оз бўлса-да, ѐриб кириш 
хусусияти ниҳоятда катта.
Радиоактив нурланишларнинг маълум муҳитдаги таъсирини аниқ 
белгилаш мақсадида «нурланишларнинг ютилган дозаси» - Д
ю
тушунчаси 
киритилади. 
ю
Д