18-mavzu. Virusologiyada qo‘llaniladigan tadqiqot usullari (6 soat)

) Ekologik ommillar
. O‘simlikka virus zarralari kirib, ularni simptomlar hosil 
bo‘lishda ekologiya omillari - yorug‘lik, namlik temperatura Rn inokulyumni ion kuchi 
va hakozala ham rol o‘ynaydi.
g) 
Biotik ommilar
. Bunga, interfsrensiya hodisasi misol bo‘lnshi mumkin, 
ya’ni bir turni rivojiga ikkinchi turni yoki bir xil viruslarni noinfeksion zarralari 
o‘simlik retseptorlarini band qilishi sababli virus hujayraga kiraolmaydi yoki kam 

---

miqdordagi virus zarralari kiradi va yuqumlilik darajasi pasayadi.S.V.Kustni 
(1981) fikricha o‘simlik virus yuqishiga 4 xil reaksiya bilan javob beradi: 1) 
immunlik — o‘simlikga. vzvirus yuqmaydi; 2) o‘ta sezgirlik — o‘simlikni virus 
kirgan jyidagi to‘qimalar nobud bo‘lib nekroz kabi simptomlar xosil bo‘ladi; 3) 
tolerantlilik — virus o‘simlik to‘qimalari bo‘ylab tarqaladi, ammo simptomlar 
kuchsiz ko‘rinadi; 4) tizimli kasallanish (sistemnoye porajeniye) orgaizmni xamma 
to‘qimalari kasallanadi, virus o‘simlikni hamma to‘qimalari bo‘ylab tarqaladi va 
kasallik simptomlar yaqkol ko‘ringan bo‘ladi. Simptomlar xar xil bo‘lishi mutkin 
— mozaika, barg shakllni o‘zgarishi, tomirlarni raxgsizlanipti, xlorotik dog‘larni 
hosil bo‘lishi va xokazo. Bazan yuqorida ko‘rsatilgan 4 guruh simptomlar orasida 
anp, chegara bo‘lmasligi ham mumkin. Masalan, tolerantlik bili sistemali 
kasallanishni aniq ajratish ba’zan qiyin bo‘lgan ba’zi o‘simliklarda mexanik 
inokulyatsiyada avval nokro‘z hosil bo‘lib (o‘tasezgirlik), so‘ngra o‘simlikni 
hamma organlari kasallanadi.Virus o‘simlikka yukorida aytilgan usul bilan 
yuqtirilgandan so‘ng ma’lum vaqt soya yerda saqlansa, o‘simlik to‘qimalarida 
abrazivlar ta’sirida hosil bo‘lgan mikro jaroxatlarning bitishini, ya’ni 
reparatsiyasini tezlatadi (Vlasov, 1982). Inokulyatsiya qilingan (kasallik 
yuqtirilgan) o‘simliklarda kasallik alomatlariyai kuzatish 1—2 sutkadan to 4 
haftagacha va undan ko‘proq vaqt mobaynida olib boriladi Nekroz kabi 
alomatlarni 3—12 kun davomida kuzatilsa, tizimli kasallanish alomatlarini 7 — 30 
kun va undan ko‘prok muddat davomida olib boriladi.Virus yuqtirishni quyidagi 
usullari fitovirusologiyada qo‘llaniladi:1.Viruslarni mexanik usulda yuqtirish. 2. 
Viruslarni payvandlash yordamida yuqtirish. 3. Zarpechak yordamida virus 
yuqtirish.4. Hashoratlar yordamida o‘simliklarga virus yuqtiri. 5. Viruslarni 
hujayra (to‘qima) lar kulturalariga (ekmalariga) yuqtirish.