18-mavzu. Virusologiyada qo‘llaniladigan tadqiqot usullari (6 soat)

Viruslarni ion almashish va adsorbsion xromotografiya 
metodlarida 
tozalash virus va hujayra qismlarini sirtqi zaryadlarini farqlariga asoslangan. 
Viruslarni 
defferensial sentrifugalash 
usulida tozalaganda ikki vazifa bir yo‘la 
bajarilishi mumkin: virus konsentatsiyasi oshadi (quyuqlashadi) va u yana hujayra 
qismlaridan ozod bo‘ladi. Bu usul eng ishonchli virus tozalash metodidir. 
Tiniqlashtirilgan virusli eritma 1 daqiqada 20 - 50 ming marta aylanish tezligida 
ultratsentrifuga qilinadi. Virus va u kabi hujayraning yirik tarkibiy qismlari 
probirka tagiga cho‘kadi. Cho‘kma virusga mos buferda eritiladi. Yirik virus 
bo‘lmagan qismlarni 8—15 ming marta ayl.tezl.da (m.m.a.t.) sentrifugalanadi. 
Cho‘kma usti suyuqligi 20 — 50 m.m.a.t. da yana sentrifugalanadi va cho‘kma 
ustida qolgan kichik malekulali qismlardan ajratiladi. Uch-to‘rt sikl differensial 
sentrifugalash toza virus preparatini olish uchun yetarli hisoblanadi. Viruslarni 
saxarozaning har xil konsentratsiyali gradiyentida va og‘ir metallar tuzlarini (seziy 
xlor, seziy sulfat) gradiyent zichligida sentrifugalab toza preparat olish mumkin. 
Virus zarralari va boshqa qismlarini sentrifugalash jarayonida gradiyent 
bo‘yicha joylashishi ularning o‘lchami, shakli va zichligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Viruslarni "
izoelektrik pretsipitatsiya
" 
metodida tozalaganda eritma рН ni 
virus izoelektrik nuqtasigacha o‘zgartirilganda virus cho‘kmaga tushadi. Bunda 
virus IEN dan farqlanadigan bir qism "normal hujayra qismlari" eritmada qoladi. 
Cho‘kmaga tushgan virus mo‘tadil sentrifugalash bilan ajratib olinadi va o‘ziga 
mos buferda eritiladi. Izoelektrik nuqtada cho‘ktirish siklini (IEN cho‘ktirish, 
eritish va sentrifugalash) bir necha marta qaytarib, ancha toza virus preparatini 
olish mumkin. 
Viruslarni ajratishda 
preparativ elektroforez metodi 
ham ishlatiladi. Bu 
metodda virus zarralari va hujayra qismlari sirtqi zaryadlarini farqlariga qarab 
ajratiladi. Gradiyent zichlikda elektroforez olib borilganda konsentratsiyasi yuqori 
virus saxaroza gradiyenti solingan kolonkaga solinadi va elektroforez o‘tkaziladi. 

---

Saxaroza o‘rniga boshqa gellar (kraxmal, agar, agaroza, jelatina, poliakrilamid) 
ishlatilishi ham mumkin. 
Shunday qilib, yuqorida bir necha xil virus tozalash metodlariga qisqacha 
tavsif berildi. Yuqorida ta’riflangan metodlardan eng afzallaridan modda