18-mavzu. Virusologiyada qo‘llaniladigan tadqiqot usullari (6 soat)

 
Virus tozalash metodlarining imkoniyatlari haqida 
Stir o‘zini ―Viruslarni tozalashni juda ko‘p tomonlarini atroflicha muhokama 
qiladi va viruslar morfologiyasi, kimyoviy va fizik-kimyoviy xususiyatlaridagi 
farqlar asosida quyidagi tozalash metodlarini taklif qiladi. 
1.Zarralarning o‘lchamlariga asoslanib fraksiyalarga ajratish: 
a) agar, agaroza va sefadeks gellarida filtrlash, 
b) quruq agar va sefadeksga adsorbsiyalash, 
v) cho‘ktirish. 

---

2.Zarralarni shakllariga qarab fraksiyalarga ajratish: 
а) agar va sefadeks kolonkalarida filtrlash, 
b) biror moddaning gradent konsentratsiyasida sentrifugalash. 
3.Kimyoviy tuzilishi va ichki strukturasining barqarorliklarining 
farqlanishiga asosan fraksiyalash: 
а) qizdirib denaturatsiyalash, 
b) har xil sharoitda saqlash, 
v) ion kuchini yoki rN ni o‘zgartirish, 
g) ma’lum ionlarni (Sa++, Mg++) ishlatish. 
4. Zarralarning sirtqi zaryadlariga asoslanib: 
а) 
ektroforez yoki rN gradiyentida elektroforez, 
b) izoelektrik pretsipitatsiya, 
v) ion almashish xromatografiyasi. 
Ushbu usullarni har xil kombinatsiyada ishlatib virus zarrasini faolligini 
saqlagan holda tozalash mumkin. 
Virus ajratish va tozalash metodlarini shartli ravishda ikki guruhga: 
kimyoviy va fizik - kimyoviy metodlarga bo‘lish mumkin (8). 
Viruslarni tozalashning kimyoviy usullari 
Bu usullarni qo‘llaganda virus kimyoviy moddalar (etanol, ammoniy sulfati, 
polietilenglikol) bilan cho‘ktiriladi. Bu guruhga yana tozalash jarayonida 
aralashmaga fermentlar bilan ishlov berish (hujayra qismlarini fermentlar bilan 
parchalash) kiradi. Ammoniy sulfati bilan cho‘ktirish ikki bosqichda o‘tkaziladi: 
1. Virus ekstraktiga faqat hujayra qismlarigina cho‘kadigan miqdordagi tuz 
solinadi va uni sentrifugalash bilan ajratib tashlanadi. 
So‘ngra cho‘kma usti suyuqligiga yuqori konsentratsiyadagi (25 - 30%) 
ammoniy sulfati qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan virus cho‘kmasi sentrifugalanib ajratib 
olinadi. Bu usulni bir necha marta qaytarilib toza virus preparati 
olinadi. Metodni faqat yuqori konsentratsiyadagi tuzga chidamli bo‘lgan 
viruslar uchun qo‘llaniladi. Kimyoviy metodni qo‘llaganda ko‘pgina beqaror 
(labil) viruslar tozalash jarayonida faolligini yo‘qotadi yoki parchalanadi, chunki 
kimyoviy moddalarni qo‘llaganda ular virusni denaturatsiyaga uchratadi. Agar 
virus fermentlar ta’siriga chidamli bo‘lsa, u holda virus suspenziyasi proteoletik 
fermentlar yoki nukleazalar bilan ishlov berilib, hujayra oqsillarini va nuklein 
kislotalarini mayda molekulali birikmalargacha parchalanadi. So‘ngra virus 
ekstraktini boshqa metodlar qo‘llab tozalanadi.