18-мавзу: Таълим тизимини бошқаришнинг моҳияти

Таълим муассасаларининг Низом ва Уставлари. ЎзРнинг “Умумий ўрта таълим тўғрисида”ги Низоми 1998 йил 13 майда қабул қилинган. Низомда умумий ўрта таълимнинг мақсади, вазифалари, умумий ўрта таълимни ташкил этиш, педагог кадрларни қайта тайёрлаш, малакасини ошириш, умумий ўрта таълимни бошқариш, маблағ билан таъминлаш, муассасанинг моддий-техника таъминоти ва халқаро ҳамкорлик ёритилган.
Низомда умумий ўрта таълим мазмуни мажбурий ва қўшимча компонентлар тарзида очиб берилган. Мажбурий компонент ДТС билан белгиланиб, унга кўра ўқувчилар ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларида таълим олиш учун зарур билимларни эгаллашлари лозим.
Қўшимча компонент ўқувчининг эҳтиёжлари ва қобилияти, мактабнинг моддий-техника ва кадрлар билан таъминланганлик даражасидан келиб чиқиб белгиланади. Қўшимча ўқув юкланмаларининг ҳажми ЎзР Халқ таълими ва Соғлиқни сақлаш вазирликлари келишувига мувофиқ белгиланади. Ўқувчиларнинг билимлари даражаси ва таълим натижаси ДТС талабларига мувофиқ назорат қилинади. Назорат жорий, оралиқ, якуний ҳамда босқичли назорат тарзида амалга оширилади.

Мактабга бевосита раҳбарлик бошқаришнинг юқори органлар томонидан тайинланадиган директор, давлатга қарашли бўлмаган таълим муассасаларида эса муасссис томонидан амалга оширилади.

Умумий ўрта таълимни ташкил этишда халқаро ҳамкорликка ҳам таянилади. Бу борадаги халқаро ҳамкорлик педагогик ахборот, тажриба алмашиш, педагог-ходимларнинг тажриба ўрганиш ва малака оширишларини таъминлашга оид давлатлар, ҳукуматлар ва идоралараро шартномалар асосида йўлга қўйилади.
“Академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари тўғрисида”ги Низом 1998 йил 13 майда қабул қилинган. Низомда ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг мақсади, вазифалари, уни ташкил этиш; АЛ ва КҲКга ўқувчиларни қабул қилиш, таълим-тарбия жараёнининг мазмуни; педагог кадрларни қайта тайёрлаш, малакасини ошириш; ўрта махсус, касб-ҳунар таълимини бошқариш; ўрта махсус, касб-ҳунар таълимини маблағ билан таъминлаш, муассасанинг моддий-техника таъминоти ва халқаро ҳамкорлик масалалар ёритилган.
Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими қуйидаги вазифаларини ҳал этилади:

АЛ олий таълим муассасалари ҳузурида, КҲК эса ҳудудларнинг демографик ва географик шароитлари, тегишли соҳа мутахассисликларига бўлган маҳаллий эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда ташкил этилади.

Янги турдаги таълим муассасаларига ташкилий, ўқув-услубий ва илмий раҳбарлик қилиш, ДТСни ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш тармоқ вазирликлари, идоралар ва корхоналар билан биргаликда Республика Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, ўрта махсус, касб-ҳунар таълими Маркази, уларнинг ҳудудий бошқармалари ҳамда таълим муассасасининг директори томонидан амалга оширилади.
Таълим муассасаларининг фаолияти, шунингдек, меъёрий ҳужжатлардан бири саналган Устав ёрдамида ҳам амалга оширилади.

Таълим муассасасининг Уставида таълим жараёнининг қуйидаги икки муҳим таркибий жиҳати ажратиб кўрсатилади: 1) ДТСда белгиланган билимлар заҳирасини эгаллаш йўлида амалий ҳаракатларни ташкил этиш тартиби; 2) БКМни ҳосил қилишни ташкил этиш (саводхонлик, мустақил фикрлаш ҳамда масалаларни еча олишга ўргатиш).

Амалдаги “Умумий ўрта таълим муассасаси (мактаби)нинг муваффақ намунавий Устави” 1998 йилнинг 17 декабрида, “Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасасининг Устави” эса 1998 йилнинг 5 январида тасдиқланган.
Таълим муассасаларининг Уставларида муассасанинг жойлашган ўрни, тури, таълим тили, таълим муассасасининг бошқариш мазмуни, тартиби, бошқарув органларининг фаолияти, раҳбар ҳодимлар зиммасидаги вазифалар, педагог-ходимлар, ўқувчи ва ота-оналарнинг ҳуқуқ-бурчлари, ўқув-тарбия ва илмий-услубий ишларни ташкил этиш моҳияти, таълим муассасасининг иқтисодий таъминоти, хўжалик фаолияти ҳамда муассасани бошқариш тартиби очиб берилган.