18-mavzu. O‘zbekiston respublikasini rivojlantirishning harakatlar strategiyasida mehnat munosabatlari Reja

18.2. «Raqamli iqtisodiyot» – taraqqiyotning muhim omili

2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi asosida mamla-katda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini jadal rivojlantirish, «raqamli iqtisodiyot», «aqlli tibbiyot», «aqlli shahar», «aqlli qishloq» va boshqa raqamli ishlab chiqarishlarni shakllantirish vazifasi belgilan-gan.

«Raqamli iqtisodiyot» (ingl. «Digital economy») – asosiy vositasi raqam shaklidagi ma’lumotlar bo‘lgan, ulardan katta hajmda foydalanish ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish samaradorligini oshirishga xizmat qiladigan xo‘jalik faoliyatidir. Shu bilan birga adabiyotda «elektron iqtisodiyot» («e-economy»), «internet-iqtisodiyot» («Internet economy»), «tarmoq iqti-sodiyoti» («network economy»), «virtual iqtisodiyot» («virtual economy») atamalari ham ishlatiladi. Ular «raqamli iqtisodiyot»ning sinonimlari hisoblanadi1.

«Raqamli iqtisodiyot» atamasini birinchi marta muomalaga amerikalik tadqiqotchi Nikolas Negroponte 1995 yilda kiritgan1.

Nikolas Negroponte 1943 yil 1 dekabrda Nyu-York shaxrida

tugilgan bo‘lib, grek oilasiga mansub fukaro
xisoblanadi.

1985 yilda AKShning Massachuset texnologiya

institutining Media Labs bulimiga raxbar bulgan. 1995 yildan boshlab rakamli iqtisodiyot konsepsiyasini yaratgan.
Iqtisodiy faoliyatning ushbu turi bevosita axborot-kommunikatsiya tex-nologiyalarining rivojlantirilishi bilan bog‘liq. Uning afzalliklari quyidagilar bilan belgilanadi:

– tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish, shuningdek, qo‘shimcha qiymatga ega bilim va axborot salmog‘ining ortib borishi. Bu esa mahsulot-da ilm sig‘imi, ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalariga xarajatlar ko‘payishida o‘z ifodasini topadi;

– ishlab chiqarish chiqimlarining kamayishi hisobiga «raqamli mahsu-lot» («xizmat») iqtisodiy samaradorligining ortishi;

– korxonalar, ixtisoslashgan mintaqaviy «raqamli klaster»lar infratu-zilmalari doirasida bitta mehnat va boshqa resurlarsdan behisob darajada foydalanish doirasi;

– Internetda savdo maydonchalarining chegaralanmaganligi tufayli In-ternet-savdo, moliyaviy (fond, valyuta) birjalarning jadal rivojlanishi;

– bozorlarda raqobat ustunligini qo‘lga kiritish uchun korxonlar miqyo-sining kichraytirilishi, virtual firmalar («kiberkorporatsiyalar»)ning paydo bo‘lishi va boshqalar.

«Raqamli iqtisodiyot» o‘zining tizimli mezonlari va xususiyatlariga ega (18.2-jadval).

Ekspertlarning hisoblashicha, 2020 yilga borib jahon iqtisodiyotining sanoat taraqqiyoti bosqichi nihoyasiga yetadi. Jahon iqtisodiyotining shun-dan keyingi davrdagi rivojlanishi kognitiv (lot. «cognitio» – «bilim», «ta-fakkur») omillar hamda tejamkor iqtisodiyot, nano va biotexnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarishlar ta’siri ostida bo‘ladi. Bu makroiqtisodiyotda boshqaruv qarorlari ishlab chiqish va qabul qilish uchun talab qilinadigan axborot hajmlarining keskin ortishiga olib keladi. Natijada xodimlar-ning bilimi va har bir mamlakatda axborot-kommunikatsiya texnologiyala-rining rivojlanish darajasi uning taraqqiyotini va raqobatbardoshligini belgilab beradi.