18-mavzu: Kartoshkani ahamiyati, biologiyasi,navlari va yetishtirish texnologiyasi Reja

Ikki hosilli ekin sifatida o‘stirishga yaroqliligi. Bu er­tagi kartoshkadan yangi kovlab olingan tuganaklarni yozda qayta ek­kanda tez ko‘karib, hosil berish xususiyatidir. Bunday ertagi kar­toshka hosilidan kechki (yozgi) muddatda urug‘lik sifatida foy­dala­nish bahor-yoz oylarida uni saqlashga hech qanday hojat qoldirmaydi. Lekin, kartoshkani ikki hosilli ekin sifatida o‘stirish navni to‘g‘ri tanlash va samarali o‘stiruvchi hamda nishla-tuvchi stimulyatorlardan foydalanib, tuganak tinim davrini qisqartirish, tez uyg‘otishni ta­lab qiladi. Kartoshka navlarining ikki hosilli ekinga yaroqligi quyidagi ko‘rsatgichlar asosida belgilanadi (T. E. Ostonaqulov. 1989):
1. Ekilganning 30 nchi kuni tuganaklarning dala unuvchanligi
2. Har bir tupdagi poya soni.
3. Hosildorlik va tovar tuganaklar chiqimi.
Tuganakning saqlanuvchanligi. Bu qish-bahor yoz oylarida kar­toshkaning uzoq saqlanishi qobiliyat bo‘lib, xo‘jalikdagi har qanday navning muhim belgisi. Tuganakning saqlanuvchanligi ekin navidan tashqari o‘stirish texnologiyasiga, ekish muddatiga va yetish­tirilgan joyi, hosil yig‘ishtirish muddati va usullari kabilarga bog‘liq. Kartoshka tuganaklarining saqlanuvchanligi quyidagi 9-jad­valga binoan o‘tkaziladi.


9-jadval. Kartoshka tuganagining saqlanuvchanligini baholash shkalasi va darajasi

Ball	Tabiiy so‘lish, %	O‘simtalar, chirish, irish kabilar (alohida), %	Jami yo‘qotish. %	Saqlanuv-chanlik da­rajasi
1	>5,9	>3,6	>17,1	juda yomon
2	5,5-5,8	3,1-3,5	15,1-17,0	juda yomon
3	5,1-5,4	2,6 -3,0	13,1-15,0	yomon
4	4,7-5,0	2,1-2,5	11,1-13,0	yomon
5	4,3-4,6	1,6-2,0	9,1-11,0	o‘rtacha
6	3,9-4,2	1,1-1,5	7,1-9,0	o‘rtacha
7	3,5-3,8	0,6-1,0	5,1-7,0	yaxshi
8	3,1- 3,4	0,1-0,5	3,1-5,0	yaxshi
9	<3,0	0	<3,0	a’lo

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, agar 1,0—2,0 ball bo‘lsa, tuganak juda yomon saqlanuvchan; 2,1—4,0 ball yomon; 4,1— 6,0 ball—o‘rtacha; 6,1—8,0 ball—yaxshi; 8,1—9,0 ball bo‘lsa, a’lo saqlanuvchan tuganak hisoblanadi.

O‘zbekistonda rayonlashtirilgan va keng tarqalgan kar­toshka navlari.Respublikamizda o‘suv davri 70—90 kun bo‘lgan Be­lorusskiy ranniy, Zarafshon, Nevskiy, Ogonyok, Sante, Marfona, Ro­mano, Kondor, Kosmos, Eskord, Binella, Detskoselskiy, Likariya Karatop, Karetta, Latona, Simfoniya kabi tezpishar va o‘rtatezpishar, o‘suv davri 93-115 kun Sulev, Temp, Pikasso, Kardinal, Diamant, Ag­riya va boshqa o‘rtapishar hamda o‘rtakechpishar navlar ekiladi.