18-mavzu: Kartoshkani ahamiyati, biologiyasi,navlari va yetishtirish texnologiyasi Reja

1. O‘simlik-indikatorlari usuli. Ba’zi o‘simliklarning (ta­maki, qalampir, bangidevona kabilarning) kartoshka virusiga ta’sirchanligi va ularning zararlanishi tez hamda aniq reaksiya be­rishiga asoslangan. O‘rganilayotgan o‘simlik tuganak yoki barg hujayra shi­rasi indikator o‘simlik bargiga ishqalab surtiladi. Shunda indi­kator-o‘simlik kasallansa, demak kartoshka yashirincha virusli in­fek­siya tashuvchisi hisoblanadi. Bunday o‘simliklar darhol hisobdan chiqariladi, yo‘qotiladi.
Indikator usuli asosan U va A viruslarini aniqlashda foyda­la­niladi. Indikatorli o‘simlik sifatida Solanum demissum yovvoyi turi bilan Akvila navini chatishtirib olingan A—6 duragayi va So­lanum chacoense yovvoyi turidan ajratib olingan TE-1 kloni qo‘llaniladi.
2. Indeksatsiyalash usuli. Urug‘lik kartoshka ekishdan bir oy ol­din tuganaklaridan ko‘zchalari o‘yib olinib, parnik-issiqxonaga yoki ochiq dalaga ekilib, ko‘kartiriladi. Agar ko‘zchalardan chiqqan o‘simtalar kasallangan bo‘lsa, tuganaklar brak qilinadi. Bu usul ancha aniq, lekin mehnati og‘ir.
3. Serologik usul. Akademik M. S. Dunin tomonidan ishlab chiqilgan. Usul mohiyati baholanayotgan o‘simlik bargi yoki tuganagi­ning hujayra shirasi u yoki bu virusning zardobi (sivorotkasi) bilan aralashtiriladi. Agar aralashma cho‘ksa, demak o‘simlik virus bilan kasallangan, aksincha, bo‘lsa sog‘lom hisoblanadi. Serologik usul X, S, M viruslarini aniqlashga nihoyatda aniq va oson. Lekin, u bilan barcha U va A viruslarni aniqlab bo‘lmaydi. Shuning uchun hozirgi vaqtda barcha virus va bakteriyalarni o‘simliklarda aniqlash uchun immunoferment analizidan keng foydalaniladi. Umuman, seleksiya ishining barcha bosqichlarida sog‘lom o‘simliklarni aniq­lashda va su­perelita, elita urug‘liklarini yetishtirishda serologik va immuno­ferment analiz usullaridan foydalaniladi.
Virusli va ekologik aynish kartoshka o‘simligida turli xil ka­salliklar ko‘rinishida sezilarli o‘zgarishlar keltirib chiqaradi.
O‘zbekistonda kartoshkaning aynish kasalliklaridan quyidagilar keng tarqalgan: