18-amaliy mashg‘ulot avtomobil transportida yo‘lovchilarni tashishni tashkil etishni o‘rganish

 

---

Yo‘lovchilarni tashuvchi transport vositalari va haydovchilarga qo‘yiladigan 
talablar 
Avtotransport vositalarining texnik holati va anjomlari tegishli standartlar 
hamda texnik foydalanish qoidalari talablariga javob berishi kerak. 
Avtotransport vositalari DSt 974/20000 O‘zbekiston davlat standartiga 
muvofiq anjomlarga ega bo‘lishi kerak. 
Muntazam katnovlarni amalga oshiruvchi avtobuslar va yo‘nalishli taksilar 
haydovchilari yo‘nalishda ishlayotganda: 
- tender kontraktiga muvofiq ushbu yo‘nalishda ishlash huquqini tasdiqlovchi 
guvohnomaga;
- tegishli litsenziyaga (litsenziya kartochkasiga);
- yo‘nalish hujjatlariga; 
- yo‘l varaqasi va chiptalarni hisobga olish varaqasiga; 
- yo‘l varaqalarida yo‘lga chiqishdan oldin belgilangan tartibda o‘tkaziladigan 
avtotransport vositasining texnik ko‘rikdan va haydovchilarning tibbiy ko‘rikdan 
o‘tganligi haqidagi qaydlarga;
- qatnov jadvaliga va yo‘nalish sxemasiga (shahar atrofida, shaharlararo va 
xalqaro yo‘nalishlarda - unda aholi yashash joylaridan o‘tish vakti, ovqatlanish, dam 
olish, tungi uxlash vaqti va joyi ko‘rsatilgan holda) ega bo‘lishi kerak. 
3. Yo‘lovchilar oqimi va uni kuzatish usullari 
Yo‘lovchilar oqimi
 
deyilganda bir yo‘nalish bo‘yicha qatnayotgan yo‘lovchilar 
miqdori tushuniladi. Yo‘lovchilar oqimi epyura shaklida berilib, ma’lum yo‘nalish 
bo‘lagi, yo‘nalish va yo‘nalish, tumandagi yo‘lovchilar tashish keskinligini 
bildiradi. 
Yo‘lovchilar oqimini o‘rganishda barcha qatnovlar ikki guruhga bo‘linadi: 
ishlab chiqarish bilan bog‘liq va ishlab chiqarish bilan bog‘lik bo‘lmagan 
yo‘lovchilar oqimi. 
Birinchi guruh qatnoviga ishga borib-qaytish, kun davomida ish bilan bog‘liq
qatnovlar, o‘quvchi va talabalarning o‘quv yurtlarga qatnashi kiradi. Ikkinchi 
guruhga tomoshagohlar (teatr, konsert, kino)ga, madaniy va ilmiy tashkilotlar 
(muzey, ko‘rgazmalar, kutubxonalar, stadionlar, dam olish bog‘lari)ga, do‘konlarga 
va maishiy xizmat tashkilotlari (shahar atrofida dam olish, kasalxona yoki 
poliklinika, bolalar bog‘chasi)ga borish bilan bog‘liq, qatnovlar kiradi. 
Hozirgi davrda yirik shaharlarda bir necha markazlar bo‘lib, shartli ravishda 
ular "shahar fokuslari" deb ataladi. Bunday "shahar fokuslari"ga aholi zich 
yashovchi kichik hududlar yoki yirik sanoat korxonalari bor joylar, stadionlar, 
ippodromlar, dam olish va madaniyat bog‘lari, teatrlar, yirik o‘quv yurtlari, 
ma’muriy idoralar va yirik savdo tashkilotlari (bozorlar)ni kiritish mumkin.
 
1. Butun yo‘nalish bo‘yicha yo‘lovchilarni tashish hajmi 
2. Yo‘nalishning bo‘laklari (bekatlar oralig‘i) bo‘yicha yo‘lovchilar 
oqimining taqsimlanishi. 
3. Kunning soatlari bo‘yicha yo‘lovchilar oqimining taqsimlanishi. 
4. Yo‘lovchilar aylanishi.
5. Yo‘lovchilarni o‘rtacha tashish masofasi. 

---

6. Yo‘lovchilarning almashuvchanlik koeffitsienti. 
Yo‘lovchilar oqimi o‘rganilayotganida ular grafik, epyura, kartogramma, 
siklogramma yoki jadval ko‘rinishida tasvirlanishi mumkin. 
Yo‘lovchilar oqimi yo‘nalishning uzunligi va kunning soatlari bo‘yicha 
notekis taqsimlanadi. 
Yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari bo‘yicha o‘zgarishini ko‘radigan 
bo‘lsak unda ikkita yo‘lovchi oqimi eng katta bo‘lgan davrlarni kuzatish mumkin.
Bu davrlar tig‘iz vaqt (“pik”) deb nomlanadi. 
Yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari bo‘yicha o‘zgarishi “Yo‘lovchilar 
oqimini kunning soatlari bo‘yicha notekislik koeffitsienti” orqali tavsiflanadi. 
Kunning soatlari bo‘yicha notekislik koeffitsienti «tig‘iz» vaqtidagi yo‘lovchilar 
sonini bir soatdagi o‘rtacha yo‘lovchilar soniga bo‘lib aniqlanadi:
η
n
= 
ўрт
Q
Q
max
(3.1)
bu erda: Q
max
- eng katta bir soatlik yo‘lovchi oqimi (ikkala yo‘nalish bo‘yicha); 
Q
o‘rt
- ikkala yo‘nalish bo‘yicha yo‘lovchi oqimining bir soatlik o‘rtacha 
qiymati.
Yo‘lovchilar oqimini o‘rganish usullari 
Yo‘lovchilar oqimi haqidagi statistik ma’lumotlarni har xil usullar yordamida 
aniqlash mumkin: 
- anketa; 
- talon;
- ko‘z bilan kuzatish; 
- jadval; 
- so‘rovnoma; 
- chipta.