18-amaliy mashg‘ulot avtomobil transportida yo‘lovchilarni tashishni tashkil etishni o‘rganish

 
Bugungi kunda
 
yo‘lovchilarni avtobuslarda tashishda haydovchilar va 
chiptachilar mehnatini va dam olishini tashkil etishda quyidagi usullardan 
fodalanilayapti: 
- uchtalangan (uchlangan) shaklda mehnatni tashkil etish; 
- ikki yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish; 
- ikkitalangan usulda mehnatni tashkil etish; 
- bir yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish; 
- bittalangan usulda mehnatni tashkil etish; 
- juftlangan usulda mehnatni tashkil etish. 
Har bir konkret yo‘nalish uchun haydovchilar va chiptachilar mehnatini 
tashkil etish usulini tanlashda quyidagilarga alohida e’tibor berilishi kerak: 
yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari va yo‘nalish bo‘laklari bo‘yicha taqsimlanishi, 
”tig‘iz” soatlarni boshlanishi va tugashi, yo‘nalishda ishlash uchun zarur bo‘lgan 
avtobuslar soni, ularning sig‘imi va ho kazo. 
Uchtalangan (uchlangan) shaklda haydovchilar mehnatini tashkil etish. 
Bu usulda har bitta avtobusga uchta haydovchi biriktiriladi. Har kuni 
avtobusda ikkita haydovchi va ikkita chiptachi ishlaydi. Har ikki ish kunidan keyin 
har bir haydovchi va chiptachi uchun dam olish rejalashtiriladi.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, mehnatni bunday tashkil etish usulida har bir 
haydovchi bir oyda 20 kun ishlaydi va 10 kun dam oladi. 
Agar bir kunlik ish vaqti 7,0 soat deb qabul qilinsa, bitta haydovchining bir 
oylik ish vaqti 160-185 soatni tashkil etishi mumkin. Avtobusni ishga chiqishga 
tayyorlash va ishdan keyingi tugallash vaqtlarini 0,38 soatni ni hisobga olinsa, 
avtobusning kunlik ishdagi vaqti quyidagicha aniqlanadi (B
oy
= 170 soat deb qabul 
qilinganda): 

---

Agar haydovchilarga tushlik qilish uchun ajiratilgan vaqt 0,5 soat bo‘lsa, 
avtobus ishda 17,1 soat, agar 1,0 soat ajiratilsa, 17,6 soatga teng bo‘ladi. Sutka 24 
soatdan iborat ekanligi hisobga olinsa, avtobuslar ishga juda erta chiqib ishdan juda 
kech qaytar ekan. Bunday hollarda haydovchilar mehnatini uchlangan usulini 
qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lar ekan. 
Ikkitalangan usulda haydovchilar va chiptachilar mehnatini tashil etish
Bu usulda ikkita avtobusga 5 ta haydovchi va chiptachi biritiriladi. Ikkita 
haydovchi har kuni bitta avtobusda yana ikkita haydovchi ikkinchi avtobusda 
ishlaydi. Beshinchi haydovchi va chiptachi har ikkala avtobusda ishlab ularni 
almashtirib boradi. Har to‘rt ish kunidan keyin haydovchilarga bir kun dam beriladi.
Haydovchilarni mehnatini bu usulda tashkil etilganda ularning ish vaqtini 
yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari bo‘yicha taqsimlanishiga qarab quyidagicha 
tashkil etish mumkin: 
1. Har bir haydovchining ish vaqti bir xil, ya’ni, 6,9 +0,38 7,28 soat. 
2. Bitta haydovchining ish vaqti qisqartirilgan (o‘rtacha 5 soat) ikkinchisiniki 
esa uzaytirilgan (o‘rtacha 9 soat). Bu yerda yana shuni ham eslatib o‘tish joizki, 
ikkinchi usulni qo‘llaganda ish vaqtida avtobuslarni “tindirish” (otstoy) vaqti ham 
ko‘zda tutilishi mumkin. 
Ikkitalangan usulda haydovchilar ishini tashkil etish
Bu usulda har bitta avtobusda ikkita haydovchi 6 kundan ishlaydi. Ularni 
almashuvi odatda oxirgi bektdalarning birida amalga oshiriladi. Har kuni bir 
haydovchi birinchi smenadan keyingi kuni esa ikkinchi smenada ishlaydi. Har uchta 
avtobus 
brigadaga 
bitta 
almashtirib 
boruvchi 
haydovchi 
biriktiriladi. 
Haydovchilarning ish vaqti 7 soat, dam olish va bayram kunlaridan avvalgi ish 
kunlari esa 6 soatdan qilib belgilanadi
Bir yarimtalangan usulda haydovchilar mehnatini tashkil etish 
Bu usulda har ikkita avtobusga bittadan haydovchi biriktiriladi. Asosiy 
haydovchilarnig dam olish kunlari (har ikki kunda) ularni uchinchi haydovchi 
almashtirib turadi. Bu usulda ham uchtalangan usuldagi kabi har bir haydovchi oy 
davomida 20 kun ishlaydi va 10 kun dam oladi
Bittalangan usulda haydovchilar ishini tashkil etish. 
Bu usulda har bir avtobusga faqat bitta haydovchi biriktiriladi. Ish kuni 7 yoki 
8 soatlik qilib belgilanadi. 
Juftlangan usulda haydovchilar mehnatini tashkil etish. 
Bu usulda har bir avtobusga ikki haydovchi biriktiriladi. Haydovi bir kun 
ishlab bir kun dam oladi. Ish vaqti 11-12 soatni tashkil etadi. 
3.1-jadval