17-mavzu. Viruslarning tabiati haqida tushuncha (4 soat) Reja

 
Viruslarni ishlatilishi. 
Viruslar zararli ahamiyat kasb etishi bilan bir qatorda foydali hamda strategik 
maqsadlarda ham foydalanilishi mumkin. Bunga birinchi bo‘lib 20 asrning 
boshlarida Avstraliyada quyon miksomatozini quyonlarni tez ko‘payishiga qarshi 
ishlatilishini keltirish mumkin. Bundan tashqari bugngi kunda viruslardan genlarni 
hujayraga ekspressiya qilish maqsadida vektorlar sifatida foydalanish, bundan 
tashqari kelajakda genetikaning muvaffaqiyatlari natijasida sun’iy viruslarga 
kerakli genlarni kiritib, sog‘ hujayralarga tegmasdan faqat kasal hujayralarnigina 
nobud qiladigan yoki davolaydigan viruslarni ishlatish fikrlari paydo bo‘ldi. 
Chechak virusi o‘limga olib keladigan viruslar qatoriga kiradi. Shu sababli 
terroristlar bu virusni biologik qurol sifatida ishlatishi mumkin. Bu virusni o‘ta 
havfli ekanligi bibliya zamonidan ma’lum. Eng dahshatli epidemiyalar 17-18 
asrlarda Yevropada millionlab odamlarni kasallantirgan va 18 asrni oxiriga kelib 
150 millioncha odam nobud bo‘lgan. 
1796 yilda E. Djenner (60) tomonidan vaksina ishlab chiqilgandan so‘ng unga 
qarshi aktiv kurash boshlandi va uni butunlay yengildi. Odamzod tarixida shu 
virusni birinchi marta to‘la yengish imkoniyati bo‘ldi. 20 asrga kelib vaksina 
yordamida Yevropa, Shimoliy Amerika va sobiq SSSRda chechakni to‘la yengildi. 
1977 yilda bu virusni Somalida oxirgi marta hisobga olindi, xolos. 1980 yilda VOZ 
tomonidan chechakni to‘la yo‘qotilgani xabar qilindi. Virus faqat ikki mamlakatda 
Amerika va Rossiyada laboratoriya sharoitida ishlatish maqsadida saqlanmoqda. 
Ammo virusni sovuq vaqtida ko‘milgan murdalardan reanimatsiya qilib olish 
imkoni bari bir saqlanadi. Chunki bu virus tashqi sharoitga chidamli virus 
hisoblanadi. 
Viruslarni bioterrorizm maqsadlarida ishlatish mumkinligi ustida olimlarda 
har hil fikrlar mavjud. Masalan, Butun dunyo taniqli olimlari tomonidan Taras 
Shevchenko nomidagi Kiev shahridagi Milliy universitetida NATO ilmiy 
fondining qo‘llab quvvatlashiga tayangan holda bu masalani atroflicha muhokama 
qilindi va bu muammoning ijobiy va salbiy tomonlari ko‘rsatib o‘tildi. Fransiya 

---

o‘simliklarni himoya qilish institutining professori Erve Lekok o‘simlik viruslarini 
biologik qurol sifatida ishlatish ancha mushkul ish bo‘lsa kerak, degan fikrni 
bildirdi. Chunki o‘simlik viruslari hasharotlar vositasida tarqalib butun yer sharini 
aylanib yana o‘sha virus tarqatilgan xududga qaytib kelishi va o‘ziga zarar 
keltirishi mumkin. Lekin bioqurol sifatida toksin ishlab chiqadigan qilib 
―o‘rgatilgan‖ virusni (genetik modifikatsiya qilingan) virusnigina ishlatish 
mumkin. Ammo bunday ishlar birnecha yillardangina keyin amalga oshishi 
mumkin. Chunki hozircha virus genetik apparatiga sun’iy ravishda kiritilgan gen 
virus genomida uzoq vaqt saqlanib qolmayapti, har bir keyingi reproduksiyada 
virus toksini sintezlash qobiliyati yo‘qolib borayapti. Valensiya shahri 
universitetining professori Mariano Kambra virusdan tashqari ham o‘simliklarga 
zarar keltirishni boshqa yo‘llari borligini, ya’ni masalan, sug‘orish sistemasida 
zararli kimyoviy moddalarni qo‘llash mumkin, viruslar esa shundoq ham 
hasharotlar va urug‘ orqali tarqalib faqat qishloq ho‘jalik o‘simliklaridagina emas 
balki ularni yovvoyi turlarida ham epidemiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Yaxshi 
virus xuddi qishloq ho‘jaligida ishlatiladigan har xil toksinlar kabi yoki 
insektitsidlardek ta’sir qilishi mumkin. Oregon universitetining professori