17-mavzu: kichik guruhlar psixologiyasi reja

7.Jamoalardapsixologik o‘zaro moslik
Guruhhayotivaundagia’zolarning o‘zlariniyaxshihisqilishlariko‘pjihatdanularninghamkorlikdaishlayolishlarivabir-birlarigaijobiymunosabatdabo‘laolishlarigabog‘liq.Buhodisanitushuntirishuchunpsixologiyadapsixologikmosliktushunchasimavjud.Psixologikmoslikdeganda,guruha’zolarisifatlarivaqarashlariningaynanligiemas,balkiularayrimsifatlariningmoskelishi,qolganlariningkerakbo‘lsa,tafovutqilishinazardatutiladi.
MoslikningmezonisifatidaNikolay Nikolayevich Obozovquyidagilarniajratadi:

1. 
   faoliyatnatijalari;
   
2. 
   a’zolarningsarflagankuch-energiyalari;
   

4. 
   faoliyatdanqoniqish.
   

Ikki xil o‘zaro moslik farqlanadi: psixofiziologik va sotsial psixologik. Birinchi holatda faoliyat jarayonida odamlarning bir xil va mos tarzda harakat qila olishlari, reaksiyalar mosligi, ish ritmi va tempidagi uyg‘unliklar nazarda tutilsa, ikkinchisida sotsial xulqdagi moslik – ustanovkalar birligi, ehtiyoj va qiziqishlar, qarashlardagi monandlik, yo‘nalishlar birligi nazarda tutiladi. Birinchi xil moslik ko‘proq konveyer usulida ishlanadigan sanoat korxonalari xodimlarida samarali bo‘lsa, bu oliygoh o‘qituvchilari, ijodiy kasb egalarida iloji yo‘q va bo‘lishi mumkin emas, ularda ko‘proq sotsial psixologik moslikning ahamiyati kattadir.
O‘tkazilgantadqiqotlarpsixologikmoslikningko‘plabqirralaribo‘lishimumkinliginiisbotqildi. Asosanshuniunutmaslikkerakki, qaysifaoliyatvauningmaqsadiodamlarnibirlashtirganbo‘lsa, o‘shamaqsadniidrokqilishvabirgalikdaanglashistagidauyg‘unlikningbo‘lishikattatarbiyaviyahamiyatgaegabo‘ladi.
Guruhiyqarorlarqabulqilishdao‘zarota’sirmasalasi.Guruhdaodamlarningbir-birlariniyoqtirishlariyokiaksincha,inkorqilishlariko‘pinchaturlixilqarorlarqabulqilishjarayonidaro‘yberadi.Guruhiyqarorlarqabulqilishindividualqarorlarqabulqilishjarayonidantubdanfarqqilmaydi.Ikkalasidahamavvalmuammoaniqlanadi,ma’lumotlarto‘planadi,birnechtatakliflarilgarisuriladivanihoyat,engma’quliqabulqilinadi.Lekinguruhdabujarayonbirozboshqacharoqkechadivanizolarko‘pinchaaynanshujarayonbilanbog‘liqbo‘ladi.
AmerikalikpsixologT.Mitchellningfikricha, o‘zarota’sirguruhiy sharoitidaquyidagiomillarvositasidaro‘yberadi:
1)ayrima’zolarboshqalariganisbatanko‘proqgapirishgamoyilbo‘ladilar;
2)yuqoriroqmavqegaegabo‘lganshaxslarqarorlarchiqarishjarayonidahamboshqalargatazyiq o‘tkazishadi;
3)guruhdako‘pvaqt o‘zarofikrlardagikelishmovchiliklarningoldiniolishgaketibqoladi;
4)guruhdaayrimodamlarta’siridaasosiymaqsaddanchetlashvamaqsadganomuvofiqqarorlarqabulqilishhollarikuzatiladi;
5)barchaa’zolar o‘zlarisezmaganholdakonformlilikkaberiladilarvaguruhta’sirigatushibqoladilar.Shuninguchunhamba’zanmajlisniolibboruvchiraiskuntartibinie’lonqilganbo‘lsa-da,undanchalg‘ibketishiva o‘rinsizqarorlarqabulqilishimumkin.
Lekinguruhiyqarorlarqabulqilishjarayoniningengkattaijobiytomonishundaki,undako‘plabfikrlartug‘iladiva o‘rtagatashlanadi.Bufikrlarshundaysharoityaratadiki,oxir-oqibatalohidaindividualfikrlardanbirozbo‘lsa-da,farqqiladiganoriginalyangifikrpaydobo‘ladi.Shuninguchunhamrahbarliksan’atiko‘pchilikfikrigatayanganholdaoxiridaengma’qulqarorgakelaolishdir.Lekinsalbiytomonishundaki,guruhiymuzokaravaqarorlarqabulqilishjarayoniba’zia’zolardaloqaydlik(«Menganima,ulargapirishyapti-ku» kabi),tashabbussizlik(«Baribirmenikiqabulqilinmaydi,gapiribnimaqildim?» kabi)illatlarinihampaydoqilishimumkin.Bu o‘shamuhitdaayrimodamlarfikridoimoqo‘llab-quvvatlangan,ayrimodamlargae’tibor,imtiyozberilgansharoitlardarahbarningaybibilanro‘yberadi.
Xoffman o‘zeksperimentlaridaguruhiyqarorlarqabulqilishgaguruhningtarkibita’sirqilishi mumkinliginiisbotqilgan.Uningfikricha,yaxshi,sifatli,ijobiyfikrlarvaqarorlarguruhtarkibiharxil(geterogentarkib)bo‘lgansharoitlardauningtarkibibirxil(gomogen)bo‘lgandananchako‘pvasifatlibo‘ladi.Gomogenguruhlarda(masalan,tahminanbirxil o‘zlashtiradigantalabalarguruhi)qarorlarqabulqilishmobaynidakonfliktlarningkambo‘lishivaqarorlartezdaqabulqilinishianiqlangan.
Harqadayqarorlarqabulqilishjarayonipsixologikjihatdantavakkalchilikkaasoslanishihamisbotlangan.Lekintavakkalchilikdarajasiguruhsharoitidaindividualholatdagidananchapastbo‘larekan. O‘rtachaguruha’zosiningbu o‘rindagifikri: «Tavakkalshugapniaytaychi,noma’qulbo‘lsa,guruhborku,ularma’qullashganku?».Demak,guruhsharoitidaqabulqilinganharqandayqarormohiyatansotsialxarakterlibo‘lib,uningto‘g‘rivafoydali,natijalibo‘lishidarahbarningrolikattabo‘ladi.