17-bob. Boshqaruvning aqsh, Yevropa va osiyo mamlakatlari modeli

Finlandiya menejmenti uchun G.Xofstede indekslari qiymati

Hukumatdan uzoqda bo‘lish	Individualizm/ kollektivizm	Gender tafovutlar	Noaniqlikdan qochish	Kelajakka yondashish yoki strategik fikrlash
33	63	26	59	66

17.5. Menejmentning Yaponiya modeli

Yapon menejmentining asosiy xususiyatlari mamlakatning milliy va madaniy xususiyatlariga bog‘liq xolda tushuntiriladi, ya’ni:

1. 
   bir millatlilik va jamiyatning azaliy yopiq tizim sifatida shakllanganligi;
   
2. 
   ikki jamiyat va dinning ustunligi;
   
3. 
   xududning kichikligi, doimiy ravishda tabiiy ofatlar, qazilma boyliklarning yo‘qligi, xom-ashyo resurslarga bo‘lgan qaramlilik;
   
4. 
   dzenbuddizm, samuraylarga xos urf-odat, urug‘-aymoqchilik, o‘zidan katta yoshdagi va yuqori mansabdagi shaxslar oldida ta’zimda bo‘lish;
   
5. 
   urushdan keyin millatning yagona g‘oya asosida birlashuvi, milliy g‘ururning kuchliligi, biznesning ijtimoiy mas’uliyat sifatida qaralishi; 6) boshqaruvga oid yangi konsepsiya va usullarga extiyoj sezilishi.
   

7. 
   Yaponlar zamonaviy menejmentning insoniy jixatlarni e’tiborga olgan birinchi boshqaruvchilardir. Ular ishlab chiqarishga barchani jalb etgan xolda eng kam xarajatlar evaziga eng sifatli maxsulotlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yganlar.
   
8. 
   Yaponiyaning boshqaruv tizimi asosan milliy an’analarga va qisman urushdan keyingi Amerika okkupatsiyasi ta’siri ostida shakllangan.
   
9. 
   Menejmentning yapon modeli «biz–bir oilamiz» falasafasiga asoslangan, ya’ni yapon menejerlarining asosiy vazifasi ishchilar bilan yaxshi munosabatda bo‘lishga erishish va menejerlar va ishchilar bir oila ekanligiga ishontira olishdir.
   
10. 
    Yaponiyaning boshqaruv tizimi ishchilarning firmani ulug‘lashga chaqiradiki, ishchilar firma uchun o‘z jonini qurbon qilishga ham tayyordirlar. Yaponlar to‘liq mehnat ta’tilidan deyarli foydalanmaydilar, ish vaqtidan tashqari ishlarni so‘zsiz bajaradilar va bu bilan o‘zlarining firmaga sadoqatini yuksak namoyon etadilar.
    
11. 
    Boshqaruvning «Biz–bir oilamiz» falsafasi yapon firmalarida ishchilar qo‘nimsizligi va ishdan sababsiz qolishga to‘liq barham beradi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra 1000 ishchiga atigi 25 kun ishdan sababsiz qolish to‘g‘ri keladi (AQShda – 343 kun, ya’ni 14 marta ko‘p).
    
12. 
    Jamoaviylik an’anasi ularning xulq-atvoriga ham kuchli ta’sir ko‘rsatgan. Ijtimoiy so‘rovlarga ko‘ra yaponlarning 70% do‘stlari va yaqin kishilarining ishlari va turli bayram-marosimlariga qatnashishga mas’ul ekanliklarini bildirishgan (AQShda– 45%, Angliyada– 36%, Germaniyada– 31%, Fransiyada– 12%).
    
13. 
    Yapon menejmentining ajralmas qismi umurbod yoki uzoq muddatga yollash tizimidir.
    
14. 
    Xodimlarning xizmat va kasb martabasi eng avvalo yosh, ish staji, keyin esa qolgan barcha xislatlari e’tiborga olinadi.
    
15. 
    Yaponiya firma va kompaniyalarida har yili «kompaniya tashkil topgan kun» o‘tkaziladi, bu o‘z navbatida kompaniyaning barcha a’zolarining umumiy manfaatga ega ekanliklarini yana bir bor eslatadi[32].
    

Urushdan so‘ng qisqa davrda yapon boshqaruvchilarining katta yutuqlari ko‘pchilikning diqqatini o‘ziga tortmoqda. Bu davrda yaponlar an’anaviy boshqarishning tashkiliy tizimini tubdan o‘zgartirdilar. Yangi g‘oyalar bilan yapon boshqaruviga yangi yosh vakillar kirib keldi. Bular Xonda, Doykay, Masusita, Kurata, Isizaka, Morita, Ibukalardir. Yapon biznesining yetakchilaridan biri Konosuke Masusiti boshqarish samaradorligining zarurligiga jamoatchilikning e’tiborini jalb qilib, shunday degan edi: “Hozirgi tadbirkorlik tashkilotlari ijtimoiy hayotni qo‘llab-quvvatlashda muhim rolni bajarmoqda. Oziq-ovqat, kiyim-bosh, uyjoy sharoitlari taqsimot natijasida hammaga yetarli bo‘lmoqda. Bu ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun har bir korxona taraqqiyot va ishga qobiliyatli holatini saqlashi lozim. Biz boshqarish deb ataydigan faoliyat to‘la safarbarlikni talab qiladi, bunda insoniy tajriba va intellekt mujassamlashgan. O‘zini boshqarishga bag‘ishlagan odam, juda hurmatli bo‘lib to‘la safarbarlik va o‘z hayotini qurbon qilishgacha tayyorlikni talab qiluvchi mas’uliyatli lavozimni egallaydi”.