16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

10
Июнь
17
BOLALARDA KITOBXONLIK MADANIYATINI SHAKLLANTIRISHDA OILANING 
O‘RNI
To‘rayeva Aziza Jumaboyevna
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumani XTB ga qarashli 
16 -IDUM Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Allaniyazova Manzura Xudaybergenovna 
16-IDUM Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya:
Maqolada muallif zamonaviy bolalar va o‘spirinlarning kitobga, o‘qishga 
bo‘lgan.munosabatiga.e’tibor.qaratadi..O‘qishni.sevish,.oilada.kitobga.hurmat.bilan.munosabatda.
bo‘lish, zamonaviy avlod oila tomonidan belgilangan ana’nalarga qanchalik amal qiladi, muallif 
bolalarning o‘qishini o‘rganish natijalariga asoslanib, ushbu savollarga javob berishga harakat 
qiladi.
Kalit so‘zlar:
shaxsiy rivojlanish, O‘zbekiston kutubxonalari, kitob bilan do‘st, o‘qish 
qobiliyati 
Jamiyatining kitobga bo‘lgan munosabati o‘zgarishiga olib keladigan muhim omillardan biri 
ommaviy madaniyatni faol ravishda o‘sishi, musiqa, video, “nostandart san’at” dan raqobat - 
o‘rnatish,.multimedia,.zamonaviy.kino..,.internet.bilan.bog‘liq.[1].
Ushbu savollarga javob berishga harakat qilib, biz quyidagi jihatlarga murojaat qilamiz: 
birinchidan, bolalar va o‘spirinlarning o‘qishga, kitobga bo‘lgan munosabatini tahlil qilamiz, 
ikkinchidan, adabiyot tavsiyalarida ishtirok etadigan ijtimoiy institutlarning ta’sirini ko‘rib 
chiqamiz, uchinchidan, kitobga ma’lum munosabatni shakllantirish manbalaridan biri sifatida 
oilaning.o‘rni.qanchalik.katta.ekanligini.aniqlaymiz.
Hozirgi kunda kitobning bola uchun, uning shakllanishi, shaxsiy rivojlanishi uchun ahamiyati 
to‘g‘risida. hech. kim. bahs. qilmoqchi. emas.. . Bu. fikr. bolalar. va. o‘spirinlarning. o‘zlari. uchun,.
hech.bo‘lmaganda.kitoblar.dunyosiga.ishonadiganlar.uchun.ravshan..Masalan,.Nijniy.Novgorod.
viloyatining Sosnovskiy tumanida yashovchi sakkizinchi sinf o‘quvchisi, “O‘qish lideri” 
mintaqaviy tanlovining ishtirokchisi shunday deb yozadi: “Kitob baxt nima ekanligini tushunishga 
yordam. beradi. va. har. bir. o‘quvchi. buni. o‘zicha. tushunadi.. Kitob. o‘qib,. siz. nafaqat. yashashni.
o‘rganasiz,.balki.undan.zavqlanasiz.....».
Hamma.narsa.yaxshi.ketayotganga.o‘xshaydi..Bolalar.o‘qishni.xohlashadi.va.buning.uchun.
barcha imkoniyatlar mavjud: kitob yetishmasligi vaqti o‘tdi, siz nafaqat yangi kutubxonada, 
balki Internetda, ommaviy axborot vositalarida, to‘yingan kitob bozorining noshirlari “o‘z” 
o‘quvchilari. uchun. kurashayotganligini. ko‘rishingiz. mumkin.. uning. natijalari. bo‘yicha. katta.
va qiziqarli tadqiqot ishlari nafaqat markaziy, balki O‘zbekiston kutubxonalari tadqiqotchilari 
tomonidan. ham. olib. borilmoqda.. shu. bilan. birga,. zamonaviy. bolalar. kitob. o‘qishdan. ko‘ra.
boshqa mashg‘ulotlarni afzal ko‘rishi ham sir emas - televizor ko‘rish, kompyuter o‘yinlari va 
o‘yin-kulgilar..
O‘qishga bo‘lgan munosabat, uning holati juda o‘zgaruvchan (bu har xil turar-joy turlarida 
har. xil).. Ba’zida. mintaqaviy. xususiyatlar. ustunlik. qiladi:. masalan,. milliy. adabiyot,. mintaqa.
tarixiga oid adabiyot, mahalliy nashriyotchilar va yozuvchilarning kitoblari bolalar o‘qiyotgan 
doirada. ma’lum. bir. o‘rinni. egallaydi.. . Bolalar. o‘qishining. sotsiologik. jihatlari,. masalan,.
yosh o‘quvchining ijtimoiy portreti, o‘qish imtiyozlarining yoshi va jinsi farqlari, o‘qish va 
sotsializatsiya.o‘rtasidagi.bog‘liqlik.asosan.kutubxona.mutaxassislari.tomonidan.o‘rganilmoqda...
shunday. qilib,. bolalarning. o‘qishidagi. vaziyat. optimistik. emas.. internet. ta’limi. tadqiqotchilar.
tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijasida, mamlakatimizdagi barcha bolalarning qariyb yarmi 
kitob bilan do‘st emasligi, ularning uchdan biri o‘qishni emas, balki ko‘proq tinglashni yaxshi 
ko‘rishlari.ma’lum.bo‘ldi.
Bu. borada. turli. xil. fikrlar. mavjud,. ularning. ba’zilari. shunchaki. kutilmagan.. shunday. qilib,.
“O‘qishdagi tadqiqotlar” jurnalida birinchi marta olti yoshgacha bo‘lgan bolalarda genlarning 
potentsial.o‘qish.qobiliyatiga.ta’sirini.ko‘rsatadigan.tadqiqot.natijalari.e’lon.qilindi...Tadqiqotda.
avstraliya,.aQsh,. Norvegiya. va. shvetsiyadagi. maktabgacha. yoshdagi. egizaklar. ishtirok. etdi..
Bolalarda.ular.nutq.tovushlarini.tushunishni,.nutqning.ravonligini,.harflarni.bilishni.o‘rganishdi..
Tadqiqot.davomida.o‘qish.tendentsiyasiga.ta’sir.qiluvchi.genetik.bog‘liqlik.aniqlandi.

---

179