16-mavzu: metallorganik birikmalar reja

Xek reaksiyasi (1971 y.)

• Xek reaksiyasi (1971 y.)
• Palladiy katalizatorligida alkenlarni arilgalogenidlar bilan tikilish reaksiyasi bo‘yicha dastlabki izlanishlar 1971 yilda yapon organik kimyogari Tsutomu Mizoroki va uning xodimarri tomonidan amalga oshirilgan. Keyinchalik 1972 yilda ikkinchi amerikalik organik kimyogari Richard Xek (1931-2015 y.) ushbu reaksiya mexanizmini batafsil o‘rganish orqali bir qancha murakkab molekulalarni effektiv va elegant sintezini amalga oshirgan.

• Reaksiyaning umumiy sxemasi quyidagicha:

• R= Alkenil, aril, allil, alkinil, benzil;
• Х= Galogenid, triflat;
• R'= Alkil, alkenil, COOR, OR, SiR3
•  
• Fenilbromid va metilakrilat misolida reaksiyaning katalitik sikli quyidagi mexanizm bo‘yicha amalga oshadi:

Sonogashira reaksiyasi (1975 y.)

• Sonogashira reaksiyasi (1975 y.)
• Xek, Stille va Sudzuki reaksiyalari arilalkenlar va 1,3-diyen fragmentlari-ning sintezida sp2 gibridlangan uglerod atomlari orasida bog‘ hosil qilishdagi muammolarni yechishga qaratilgan. Keyinchalik arilalkin va 1,3-eninlar sintezida palladiy komplekslari katalizidan foydalanish sp2-sp C―C bog‘ini hosil qilish masalasini yechishda bir muncha samarali usul ekanligi aniqlandi. Usul yapon kimyogari Kenkiti Sonogashira (1931 y.t.) tomonidan batafsil o‘rganilgan bo‘lib, Sonogashira kross-birikish reaksiyasi nomini olgan. Sonogashira tomonidan kashf qilingan ushbu reaksiya zamonaviy organik reaksiyalar qatoriga kirib, organik sintezda o‘ziga xos tub burulish yasadi.

• Reakyiya quyidagi o‘ziga xos murakkab tarzda amalga oshadi:

• Reaksiya sxemasi:

Palladiyli katalizatorlar asosida sintezlar

• Aromatik kislotalarning galoid angidridlarini palladiy yoki nikel katalizatorlari ishtirokida qaytarilganda ham aromatik aldegidlar hosil bo’ladilar:
• Tiofenga vodorod xona haroratida 20-40 atm bosimi ostida, palladiy ishtirokida birikadi va tetragidrotiofenni hosil qiladi: