16-Mavzu. Jarayonlarni statistik tartibga solish. Reja

2.Tanlanma nazorat

Sifat nazorati o ‘tkazilayotgan buyumlarni tanlash usuliga ko‘ra yalpi (yuz foizlik) va tanlanma nazorat farqlanadi.

Katta seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda katta partiyadagi (bosh to'plam) buyumlarni nazorat qilish xarajatlarini qisqartirish uchun partiyalarning faqat bir qismi tanlanma nazoratdan o'tkaziladi.
Agar tanlanmadagi buyumlarning sifat darajasi o'rnatilgan talablarga mos kelsa, u holda butun to ‘plamni yaroqli deb qabul qilish mumkin. Aks holda to‘plam yaroqsiz deb topiladi.
Bir qator holatlarda butun to'plamni yaroqsiz deb topishda xatolikka yo‘l qo ‘yilishi mumkin, bu birinchi turdagi xato yoki ta’minotchining tavakkalchiligi hisoblanadi. Buning aksi bo‘lgan xato ikkinchi turdagi xato yoki buyurtmachining tavakkalchiligi deb yuritiladi. Har ikkala xato foizda ifodalanadi va savdo bitimlarini tuzishda kelishiladi.
Agar to'plamdagi nuqsonli buyumlar ulushini deb belgilasak, u holda:

bunda: N va N_D — mos ravishda nuqsonli buyumlar soni va ularning umumiy soni.

bunda: q_n — tanlanmadagi nuqsonli buyumlarning ulushi;
Z — yaroqsiz detallar soni;
n — tanlanma hajmi.
Agar bosh to‘plam va tanlanma teng ehtimollik qonuni bo'yicha detallarning taqsimlanishiga ega bo'lganda, u holda tanlanma nazorat sezilarli darajada osonlashar edi, lekin, afsuski, qonuniyatlar bir-biriga mos kelmaydi
va umumiy holda:

Bu esa tanlanma nazoratda ikkala turdagi xatolarning sababi hisoblanadi.
Agar q„ > q bo‘lsa, u holda birinchi turdagi xato yuzaga keladi va aksincha.
Turli holatlarda tanlanmada yaroqli va nuqsonli buyumlar uchrab qolishining turli taqsimlanish ehtimolliklariga doir qonunlar namoyon bo'ladi. Shuning uchun, nazorat sifatini baholash uchun matematik apparatni to‘g‘ri tanlash lozim.
Tanlanma nazoratda asosan tarqalishning binominal, gipergeometrik, Puasson va normal qonunlari qo’llaniladi.Bulaming dastlabki uchtasi tasodifiy miqdorlarning tarqalish qonunlari hisoblanadi va seriyadagi har bir sinov faqat ikkita natijaga ega bo'lganda: buyum yaroqli yoki yaroqsiz bo‘lganda sifat belgisiga ko‘ra nazorat qilishda foydalaniladi. Normal qonun miqdoriy belgilar bo‘yicha nazorat qilishda qo‘llaniladi.