16. Mavzu. Davlat xarid tizimini boshqarishning xorijiy mamlakatlar tajribasi

2.
 
Evropa Ittifoqiga kiruvchi mamlakatlarning davlat xarid tizimini 
boshqarish amaliyoti 
 
Mazkur izlanishda Evropa Ittifoqiga kiruvchi mamlakatlarning davlat xarid 
tizimini boshqarish amaliyotini tadqiq etamiz. 
G’arb davlatlarning hukumatlari davlat xaridi bo’yicha me’yoriy-huquqiy 
bazani takomillashtirish bo’yicha amaliy ishlarni birinchi bo’lib boshlashga undagan 
asosiy sabablar sifatida, ushbu davlatlar hukumatlarining o’z xalqi oldidagi 
majburiyatlarni bajarishga intilib, hukumatlarning davlat va kommunal 
xarajatlarining yuqori darajada amalga oshirishi, korruptsiya bo’yicha noxush 
hollarning tez-tez yuz berishi kabilarni ko’rsatish mumkin. 
Ishtirokchi mamlakatlarning ko’pligi, ulardagi davlat xaridi miqdorining turli 
darajada ekanligi, rivojlanish darajasi va davlat sektorining hajmi Evropa 
ittifoqida(EI) davlat xaridini tartibga solish bo’yicha qonunchilikni ishlab chiqishda 
maxsus yondoshuvni talab etdi. Bugungi kunda EI mamlakatlarida davlat xaridini 
tartibga solish, uning hajmidan va boshqa shartlardan kelib chiqib, uch darajada 
tartibga solinadi: milliy, EI qonunchiligi hamda xalqaro qonunchilik asosida. 
EIda davlat xaridini xalqaro darajada tartibga soluvchi qonunchilik sirasiga 
avvalo, Xalqaro savdo tashkiloti (XST)ning “Hukumat xaridi to’g’risida”gi 
Kelishuvni ko’rsatib o’tish mumkin. EI darajasida tartibga solish esa, davlat 
ehtiyolari uchun xaridni yagona shartlar asosida amalga oshirishni ta’minlovchi 
qator huquqiy aktlar mavjud
39
. Shuni ta’kidlash joizki, 2004 yildan 2006 yilgacha 
39
 
Quyidagi to’rt EI direktivasi davlat xaridini tartibga soladi: 
•
1992 yil 18 iyul “Jamoat xizmatlari bo’yicha shartnomalarni taqdim etish jarayonini muvofiqlashtirish haqida”gi 
92/50/EES raqamli Evropa Kengashi deriktivasi; 
•
1993 yil 14 iyun “Jamoat uchun mol utkazib berish bo’yicha shartnomalarni taqdim etish jarayonini 
muvofiqlashtirish haqida”gi 93/36/EES raqamli Evropa Kengashi deriktivasi; 

---

bo’lgan davr, o’tish davri sanalib, bir paytda “eski” yo’riqnomalar bilan bir vaqtda 
uning o’rnini bosuvchi “yangi” yo’riqnomalar bilan parallel ravishda amal qildi. 
EIda davlat xaridini tartibga soluvchi huquqiy bazani takomillashtirish quyidagi 
yo’nalishlarni o’z ichiga oladi
40
: 

odatda, tabiiy monopoliyalar sanaluvchi ayrim iqtisodiyot sektorlarini (suv 
ta’minoti, energetika, transport va pochta xizmatlari sohasi) davlat xaridi buyicha 
umumiy qonunchilikning amal qilish doirasidan chiqarish; 

yangicha biznesni yuritish va hisob shakllari: kontsessiya hamda xususiy 
va davlat sektori o’rtasidagi boshqa shakldagi hamkorlik; 

elektron xaridni tashkil etish. 
EI davlat xaridini nafaqat davlat boshqaruv organlari faoliyatini joriy 
ta’minoti, balki davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshiruvchi muhim qurol 
sifatida qaraydi. Xususan, EIining “Ijtimoiy siyosatni yuritishda davlat xarididan 
foydalanish to’g’risida” gi Kommyunikesida: “...davlat va jamoat ehtiyojlari uchun 
mahsulotlarni etkazib berish shartnomalarini tuzishda ijtimoiy maqsadlarni 
e’tibordan chetda qoldirmaslik kerak” deyiladi. 
Ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish mavjud qounuchilik doirasida amalga 
oshirilishi alohida qayd etilgan. Shuningdek, xaridni amalga oshirish jarayonida 
ijtimoiy yondoshuvni ta’minlashda quyidagilar muhimdir
41
: 

ish sharoitlari talablarini o’z ichiga oluvchi shartnoma shartlarini ishlab 
chiqish; 

mol etkazib beruvchini to’g’ri tanlash; 

qonunchilik bo’yicha ijtimoiy sohaga to’g’ri kelmaydigan mol etkazib 
beruvchilarni mol etkazib beruvchilar ro’yxatidan chiqarish; 
•
1993 yil 14 iyun “Jamoat ishlari bo’yicha shartnomalarni taqdim etish jarayonini muvofiqlashtirish haqida”gi 
93/37/EES raqamli Evropa Kengashi deriktivasi; 
•
1993 yil 14 iyun “Suv, energitika, transport, telekommunikatsiya sohalari uchun xarid jarayonini 
muvofiqlashtirish haqida”gi 93/38/EES raqamli Evropa Kengashi deriktivasi.