16-gruppacha elementlari va ularning birikmalari Reja: Elementlar atomlari xossalarining umumiy tavsifi va elektron formulalari Kislorod va uning olinishi

Sanoatda olinishi
Sanoatda kislorod olishning eng qulay va arzon usuli suyuq havoni fraksiyalab olishdir (Linde usuli). Suyuq havoni fraksiyalab kislorod olish maxsus ajratish kolonnalarida amalgam oshiriladi va bu jarayon suyuq azot va suyuq kislorodning har xil temperaturada qaynashlariga asoslagan, bunda azot gaz holiday maxsus gaz yig’uvchi – gaz golderlarga o’tadi, kislorod esa suyuq holda qoladi. Izolirlangan asboblarda yoki suvosti kemalarida kislorod olishning maxsus usuli, ishqoriy metallarning peroksidlari bilan uglerod dioksidini ta’sirlashuviga asoslangan:


KO₂- kaliy nadperoksidi hamisha Na₂O₂ tarkibida oz miqdorda qo’shimcha sifatida uchraydi.
Kislorodning fizikaviy xossasi
Kislorod rangsiz, hidsiz, ma’zasiz, ta’msiz gaz. 101,325kPa (1atm) va 20⁰ C da uning zichligi (ρ^* = 1,27g/sm³), (* suyuqlanish temperaturasida qattiq kislorod uchun), gaz holda kislorod zichligi (ρ^* = 1,428g/l). Kislorod havodan 1,1 marta og’ir t_c =-219⁰C, t_k=-183⁰C. Suyuq va qattiq kislorod och havo rangli, magnitga tortiladi. Kislorod suvda azotga nisbatan biroz yaxshiroq eriydi, suvda erigan havo tarkibida 36 hajmi foiz kislorod bo’ladi yoki 27⁰C suvda ≈31ml kislrod eriydi. Kislorod po’lat ballonlarda 150 atm bosim ostida saqlanadi va tashiladi. Suyuq holdagi kislorod termoizolyasiyalangan maxsus idishlarda (ularni “Tank” deyiladi) saqlanadi. Ishga yaroqli bir tonnali “Tank” bir soat davomida 4 kg kislorod yo’qotadi (asosan yuqoridagi teshikdan bug’lanishi hisobiga). Suyuq kislorod raketalarga yoqilg’i sifatida quyiladi.
Laboratoriya sharoitida gaz holidagi kislorod gazometr deb ataladigan idishlarda, suyuq holdagi kislorod esa Dyuar idishlarda saqlanadi (2-rasm).
Dyuar idishi qo’sh devorli maxsus idish bo’lib, qo’sh devoir orasidagi havo so’rib olingani uchun tashqaridan ichkariga issiqlik deyarli o’tmaydi.