16-gruppacha elementlari va ularning birikmalari Reja: Elementlar atomlari xossalarining umumiy tavsifi va elektron formulalari Kislorod va uning olinishi

Kislorod, uning fizik kimyoviy xossalari
Kislorod- D.I.Mendeleevning elementlar davriy sistemasida 2-davr, oltinchi bosh gruppada joylashgan,
Tartib raqami (yadro zaryadi) 8 Kimyoviy belgisi – O
(lotincha Oxygenium- “kislota tug’diruvchi”) degan ma’noni bildiradi.
Nisbiy atom massasi Ar (O)=16. Atom tuzilishi 1s²2s²2p⁴
p-elementlar oilasiga mansub. Valent elektronlari: 2s² 2p⁴ yachekalarda quyidagicha tasdiqlanadi.



2 toq elektroni bor, 2s va 2p pog’onachalardagi juft elektronlarini bo’sh orbitalarga o’tkazish imkoniyati yo’q, chunki kislorod 2-davrda joylashganligi uchun, bo’sh orbitalari yo’q. Shu sababli kislorodning maksimal kovalentligi 4 ga teng.
Oksidlanish darajasi. Kislorod murakkab kimyoviy birikmalarda -1, -2, (ikkita elektron qabul qilib tugallangan tashqi pog’onaga ega bo’ladi) va -1,-2 (faqat ftor bilan hosil qilgan birikmalarida OF₂, O₂ F₂) oksidlanish darajalarini nomoyon qiladi.
Ochilishi. Kislorodning kashf qilinishi 3 ta buyuk olimlarning nomi bilan bog’liq. Kislorod birinchi marta erkin holda selitrani, aniqrog’i Mg(NO₃)₂ tuzini qizdirib 1770-yilda (ayrim manbalarda 1772-yil deb ko’rsatilgan) Shvet kimyogari Sheele olgan. 1774-yil ingliz olimi Pristli simob oksidi (HgO) va qo’rg’oshinli surikni (Pb₃O₄-2PbO, PbO₂) parchalab olgan.
Ko’pgina moddalarning havoda yonishi reaksiyada kislorodning roli 1775-yil fransuz olimi Lavuaze tushuntirdi va havoning tarkibini o’rganadi. Lavuaze o’z tekshirishlari bilan 1697-yil nemis olimi Shtal tomonidan yaratilgan flogiston nazaryasini asossiz ekanligini isbotladi. Erkin holda kislorod ikki atomli molekula (O₂) holiday mavjud bo’ladi. Nisbiy molyar massasi Mr (O₂)=32, Molyar massasi M(O₂)=32g/ mol
Kislorodning tabiiy izotoplari: