16-gruppacha elementlari va ularning birikmalari Reja: Elementlar atomlari xossalarining umumiy tavsifi va elektron formulalari Kislorod va uning olinishi

Allotropiya (yunoncha)-kimyoviy elementlarning ikki yoki undan ortiq oddiy modda shaklida mavjud bo’la olishi allotropiya deyiladi. Moddalarning har xil modifikasiyalari allotropik shakl o’zgarishlari deyiladi
Allotropiyaning sababi molekulalardagi atomlar sonining turlichaligi, masalan, kislorod ikki xil allotropik ko’rinishda O₂ va O₃ ozon holida yoki moddaning har xil modifikasiyadagi kristallar hosil qilganligi (masalan, uglerod atomlaridan tuzilgan olmos, grafit va karbin) bo’lishi mukin. Dikislorod, kislorod O₂ molekulasining an’anaviy usulda tasfirlanishi O=O yoki O O uning haqiqiy tuzulishini aks ettirmaydi, chunki suyuq kislorod magnitga tortiladi, Lyuis nazaryasi bo’yicha uning molekulasida toq elektronlar yo’q. haqiqatan kislorod molekulasi paramagnit, uning molekulasida ikkita toq elektron bo’ladi:
Kislorodning magnit xossasini yoki uning molekulasida ikkita toq elektronlar mavjudligini molekulyar orbitallar usuli tushuntiradi (1-rasm).





Kislorodning laboratoriyada olinishi
Laboratoriyada kislorodni olish, kislorodga boy bo’lgan va nisbatan beqaror moddalarni parchalab olishga asoslangan:
Oksidlarni parchalab:
4MnO₂ → 2Mn₂O₃ + O₂
4CrO₃ → 2Cr₂O₃ +2O₂
2HgO → 2Hg + O₂
2Na₂O₂ + 2H₂O = 4NaOH + O₂
Tuzlarni parchalab:

Xlorli ohakning quyuq eritmasiga katalizator sifatida bir necha tomchi kobalt (II)-xlorid va kobalt (II)-nitrat eritmasi tomizib, 80⁰C atrofida qizdirilsa, xlorli ohak tarkibidagi kalsiy gipoxlorid tuzi parchalanadi va kislorod ajralib chiqadi.

Bu reaksiyada MgO₂- katalizator, uning o’rniga Cr₂O₃, Fe₂O₃ larni ham ishlatish mumkin.
Baravar miqdordagi bariy peroksid yoki qo’rg’oshin peroksidga suyultirilgan nitrat kislota ta’sir ettirib, kislorod olish mumkin.


Laboratoriyada kislorod olishni eng qulay va xavsiz usullardan biri KMnO₄ ni parchalashdir.

Bu usulda olingan kisloradga toza kislorod deyiladi.
4. Ammo shuni qayt qilish lozimki, maxsus tozalikdagi kislorod suvini elektroliz qilib parchalab olinadi. Bunda H₂SO₄ yoki ishqorning distillangan suvdagi 10% li eritmasini elektroliz qilinadi, katodda vodorod olinadi.

Amalda suv elektrolizga uchraydi, H₂SO₄ elektr o’tkazuvchanlikni oshiradi.
Vodorod peroksidni katalitik parchalab (kat=MnO₂)