Polimerlar mkromolekullarning qurilishi. Polimerlarning makromolekulari Shiziqli tarmoqlangan yoki setka simon ( uch olshamli) qurilishka ega bolishi mumkin. (67 – Rasim).
Shiziqli polimerlarning zanjirlarining osishi uglerodning faqat yoki valentligin faqat yoki valentligining ishtirokida amalga oshadi, endi qolgan vodorod bilan yoki boshqa orin bosarlar bilan toyingan boladi.
Shiziqli polimerlarning makromolekulalari – zigzag simon yoki spiralga oralgan zanjir turida bolishi mumkin. Ular boshli valentlikning shinjiridan tarmoqlarga ega bolmaydi lekin zvenolarida orin almashuvi guruhlarga ega bolishi mumkin masalan polixlorvinildagi .
Shiziqli makromolekulalari polimerlarda tartipsiz turda kiyizning junlariga uqshash bolib joylashgan.Shunday ularning uzin zanjirlari juda assimmetriyali boladi. Shiziqli polimerlarni sintezlash procsesida ularning makromolekulalari uzinlikka qaray juda katta olshamlari yotadi bu hollatda monomerning kese olshami turaqli hisoblanadi. Uzinlikning kesa-kesimiga bunday ishtirokida ( bir nesha ming ga yetishi mumkin)hattoki eng katta materiallarda prujina simon eguluvshang bolib qoladi. Kaushiklarining yuqori elastic husisiyat ga ega ularning makromolekulalarining eguluvchangligi va buraluvchangligi sabab boladi.Tashqi kushlarining tasiriida bu molekulyar tekislanadi va shoziladi.Kushning olinishi bilan kaushukning makromolekulalari daslapki formasin egallaydi. Shiziqli polimerler organic eritkishlarda ason eriydi.
2. Asosiy tarmoqlangan zanjirlarning yuksalishiga uglerodning uchunchi valentligida yoki bosh turishgan ikki valentligida qatnashadi. Tarmoqlangan uzin zanjirlar qaptal shoxalarga ega boladı. Ularda yeruvshan polimerlar hisoblanadi..
67-Rasm. Polimerlarning makromolekulasindagi elentar xvenolarning birigish sxemasi
Maydondagi (uchta olshamli) makromolekulali o’z-ara tasir koldanang kimyoviy boglanma boglangan uzin zanjirlardan tashkil topadi.Ular polimerlarning irimaydigan formalari bolib hisoblanadi.Shiziqli va tarmoqlangan polimlerlarning farqi , ularning mikromolekulari kimyoviy boglanmaga qaraganda, bir qansha holsiz (10-50barabar) bolgan , molekular oralik kushlar bilan oz ora birikkanligi bolib hisoblanadi aytip otilgan polimerlarning qizdirilganda erish va shokish qobilyati shuning bilan tushintiriladi.
Shiziqli va tarmoqlangan polimerlar eritmalari hattoki ozgina konsentratciyaga bolsada yobishqoqliq yuqori bolib keladi.
Past molekulali zarsalar simon polmerlarning haqqiy va kolloid eritmalarni paydo qiladi. Agar polimerlarning ham erituvshining molekulalari bir biri bilan tasirlashsa, unda erish oz ozidan amalga oshadi va paydo bolgan eritma tarkibida molekulyar dispreslik fozadagi polimer boladi.
Polimer va erituvchi bo’lakshalarning orasida o’z ora tasirlashish bolmagan hollatda polimerni suyiqlikni dispersiyalash talab etiladi bu holatda kolloidlik eritma paydo boladi.Haqiqiy eritmalar teoriyalik taraftan amaliy hollatda juda ahamiyatli.Polimerlarning eguluvshan va yumshoq zanjiri katta molekulyor oraliq boshliqka ega, u erishni yengillashtiradi.
Makromolekulyarlarning qatti zanjirlari oz ora juda mustahkam bolgan eruvshanlik holati past boladi.Shiziqli polimerlarning tarmaqtan erish va shokish holati ularni paydo qiluvchi boglanmaning ikki mano turi bilan tushintiriladi agar makro molekulalari zanjiring osishi kimioviy boglanmaning ishtirokida amalga oshadigan bolsa unda makro molekulalar orasidagi boglanma fikalik molekulyar oralik kushlarning paydo bolishi oqibatida vujudka keladi.
Molekulyor ora tasirlashish kushlari kogeziya energiyasi miqdori bilan aniqlanadi.Kogeziya energiyasi deganda suyik yoki qattiq fozadagi narsa bilan molekulalani olish ushin ushun zarur bolgan toliq energiya tushiniladi. Kogeziya energiyasi taqmin bilan doimiy kolam buglanish issiqligiga uzinkligi 5 Å bolgan zanjir kesilmasiga hisoblaganda polimerlar uchun molyarlik kogeziya energiyasi ,1 dan (polietilen uchun) 6.2 kkal ga qadar (sellyuloza uchun) ozgerib turadi.
Agar molekulyar oraliq kushlar oz va kogeziya energiyasi past (1-2 kkal) bolsa unda makromolekulalarning zanjirlari qayishqoq bolib tashqi kushlar tasirida ason ozgarishka ushraydi.Bu yuqori elastiklika yopqishqoqlikka suykalishka eruvchanglikka va hokaza .ega bolgan kaushikka tan narsa.
Maydonli polimerlarda boshqa hodisa korinadi. Ularning makromolekulalari kimyoviy boglanma bilan boglangan bu ularni tarqalmastan erish va shokish qobilyatini ayiradi.Uchta olshamli polimerlardas kondalangliga boglamlar sonining ortishi bilan narsalar qatiqligi, uguluvshanligi ortib boradi va solishtirma deformatsiya lanish olshami pasayadi
Vodorod Bog’lanma turi Polimerlarning makromolekulalari orasida kimyoviy va molekulyor oraliq boglanmadan tashqari Vodorod boglanma korinishidagi aniq korinuchi molekulalar oraliq yoki holsiz kimyoviy boglanma (5-10kkal/mol) turida boladi.U hesh bomaganda bir boglanmagan electron bor , katta mugdordagi teskari atomlari bolganda paydo boladi Vodorod lik boglanma faqat suv spirtlar organic kislotalar simon , past molekulyor narsalar orasida emas polyarli polimarlarda masalan lavsanda kapronda va hokaza paydo boladi Polimerlarning har hil gruhlarining qurilishida kopshilik hosiyatlarida Vodorod boglanma paydo etish imkonina boglik boladi.
