Noorganik ionlar va ularning funksiyalari

Noorganik ionlar va ularning funksiyalari

Reja

1. 
   Hujayraning kimyoviy tarkibi
   
2. 
   Bir qancha kimyoviy elementlarning biologik ahamiyati
   
3. 
   Ishqoriy metallarning biologic ahamiyati
   
4. 
   Ca va Mg ning ahamiyati
   
5. 
   Fe ning ahamiyati
   

Hujayrada organic va anarganik moddalar uchrab hujayraning normal o’sishi va rivojlanishini taminlaydi. Hujayrada D.I.Mendeleyev davriy sistemasidagi kimyoviy elementlarning 80 dan ko’prog’i aniqlangan. Shulardan 40tasi biologic aktiv moddalar tarkibiga kiradi va moddalar almashinuvida qatnashadi. Bu elementlar biogen elementlar deb ataladi. Biogen elementlar organic va anorganik birikmalar holida bo’ladi. Organik birikmalarga oqsillar, nuklein kislotalar, uglevodlar, yog’lar, yog’simon moddalar kirsa, anorganik moddalarga suv va mineral tuzlar kiradi. Biogen elementlar uchrash miqdoriga qarab 3 ga bo’linadi.

1. 
   Makro elementlar – 98%, shulardan kislorod – 75%gacha, uglerod – 12%gacha, vadarod – 8%gacha azod 3% gacha
   
2. 
   Mikro elementlar – 1,9%, kaliy, fosfor, oltingugurt, magniy, xlor, kalsiy, natriy, temir,
   

Ultromikroelementlar – 0,01%, yod, mis, kobolt, zux, molibden, brom, marganets, bor va boshqalar.

Mineral tuzlar hujayraning 1-1,5%ini tashkil qiladi. Hujayrada anarganik moddalarning ko’pgina qismi tuzlar tarkibida bo’ladi. Mineral tuzlar organizm rivojlanishida muhim vazifani bajaradi. Mineral tuzlar suvli eritmada kation va anioga dissotsiyalanadi. Osmotik bosmni hosil qilishda qatnashdi, to’qima suyuqligida kuchsiz ishqoriy muhitni (7,2-7,4) ni hosil qiladi. Hujayralardagi anorganik moddalarning ko’pchiligi tuzlar shaklida bo’ladi. Kationlardan natriy, kaliy, kalsiy, magniy, anionlardan: fosfat, xlor, gidrokarbanat muhim ahamiyat kasb etadi. Hujayra ichida kaliyning miqdori natriyning kansentratsiyasidan ancha ko’p, hujayra tashqarisida natriyning miqdori ko’p bo’ladi.

U ishqorlar, kislotalar, tuzlarning suvdagi eritmalari elektr o`tkazuvchanligi IONLAR harakatiga bog`liq deb hisobladIonlar Eritmalarning manfiy qutb (katod)ga harakatlanadigan musbat zaryadli IONLAR kationlar, musbat qutb (anod)ga harakatlanadigan zaryadli IONLAR anionlar deyiladIonlar IONLAR zaryadining kattaligi elektron zaryadiga karrali nisbatdadir: atom 1, 2, 3, ... elektron yo`qotganda yoki kabul qilganda shunga mos ravishda 1, 2, 3 va h. k. zaryadli IONLAR hosil bo`ladIonlar Elektrolit eritmasida IONLAR erituvchi bilan o`zaro ta`sir etishi tufayli barqaror bo`ladIonlar IONLAR mavjudligi sababli eritmalar elektr tokini o`tkazadi (q. Elektrolitik dissotsiatsiya). Atomdan elektron ajralib, kation hosil bo`layotganda ma`lum miqdorda energiya sarflanadi va uni atomning ionlash potensiali deyiladIonlar IONLAR ning xossalari ularning kattaligi va elektron qobig`ining tuzilishiga, za-ryadning ishorasi hamda mikdoriga bog`liq.

Hujayra tarkibiga jonsiz tabiatda uchraydigan kimyoviy elementlardan 70 taga yaqini kiradi. Ular ko'pincha biogen elementlar deb ataladi. Bu tirik va jonsiz tabiatni umumiyligini ta'kidlovchi dalillardan biridir. Biroq tirik va jonsiz tabiatdagi kimyoviy elementlarning o'zaro nisbati turlicha bo'ladi. Tirik organizm tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementlar miqdoriga qarab bir necha guruhga bo'linadi. Bular: makroelementlar (C, O, H. N. P. S. K, Na, Ca, Mg, CI, Fe) va mikroelementlar (Zn, Си, J, F. Co. Mo. Cr, Mn, B)dir.

Hujayra massasining 98% ni to'rtta element: vodorod, kislorod. uglerod va azot tashkil qiladi. Ular makroelementlar deb ataladi.

Bulardan tashqari biologik poli-merlar (yunonchada: "poli" — ko'p, "meros" — qism) hisoblangan oqsil va nuklein kislotalar tarkibida yana fosfor va oltingugurt ham uchraydi.

Hujayra tarkibida birmuncha kam miqdorda oltita element: kaliy, natriy. kalsiy, magniy, temir va xlor ham mavjud. Ularning har biri hujayrada muhim vazifalarni bajaradi. Masalan, Na, К va CI hujayra membranalari orqali turli xil moddalarni o'tkazishni ta'minlaydi. Nerv hujayralarida hosil bo'ladigan qo'zg'alishlarini o'tishi ham shu elementlar yordamida amalga os-hiriladi. Ca va P suyak to'qimalarini hosil qilishda ularning mustahkamligini ta'minlashda ishtirok etadi.

Bundan tashqari Ca qonning normal ivishini ta'minlovchi omildir. Fe elementi eritrositlar oqsili — gemoglobin tarkibiga kiradi va kislorodni o'pkadan to'qimalarga olib borishda ishtirok etadi. Va nihoyat Mg o'simlik hujayralarida fotosintezda ishtirok etuvchi pigment — xlorofill tarkibiga kiradi, hayvonlarda esa, biologik katalizatorlar tarkibida biokimyoviy reak-siyalarni tezlashtirishni ta'minlaydi.

Barcha qolgan elementlar (rux, mis, yod, ftor, kobalt, marganes, molib-den, bor va boshqalar) hujayrada juda kam miqdorda uchraydi ya'ni hujayra massasining 0,02 %ga yaqin qismini tashkil etadi. Shuning uchun ular mikro-elementlar deb ataladi. Biroq ular ham hayotiy muhim ahamiyatga ega. Mikro-elementlar biologik faolligi yuqori bo'lgan moddalar-gormonlar, fermentlar. vitaminlar tarkibiga kiradi. Masalan, qolqonsimon bez tomonidan ishlab chiqariladigan tiroksin gormoni tarkibiga yod elementi kiradi. Uning yetishmas-ligi tiroksinni hosu bo'lishini lamaytiradi, natijada bez gipofunksiyaga uchraydi va buqoq kasalligi rivojlanadi. щщ bir qator fermentlarning tarkibiga kiradi. Jinsiy gormonlarning faolligini oshiradi. Kobalt B12 vitaminining zaruriy tarkibiy qismidir. Bu vitamin qon hosil bo'lishida muhim ahamiyat kasb etadi

Suv — tirik organizmlar tarkibida uchraydigan va tabiatda keng tarqalgan , anorganik modda. Uning miqdori keng doirada o'zgarib turadi. Tish email hu-jayralarida 10% ga yaqin, o'simlik hujayralarida esa 90% dan ko'proq suv bo'ladi. Ko'p hujayrali organizmda suvning o'rtacha miqdori 80% ni tashkil etadi.

Hujayrada suvning ahamiyati juda katta. Tirik organizmlar uchun suv na-faqat ular hujayrasinining zarariy tarkibiy qismi, balki yashash muhiti hamdir. Suvning vazifalari ko'p jihatdan uning kimyoviy va fizikaviy xususiyatlari bilan aniqlanadi. Bu xususiyatlar asosan suv molekulasining kichikligi va ularning qutblanishi hamda bir-biri bilan vodorod bog'lanishi orqali amalga oshiriladi.

Qutblanish deganda molekuladagi zaryadlarning notekis taqsimlanishi tushi-niladi. Suv molekulasining bir chekkasi kuchsiz musbat zaryadga ega bo'lsa, ikkinchisi manfiy bo'ladi. Bunday molekula dipoldeh ataladi. Kislorodning ele-ktromanfiy atomi vodorod atomining elektronlarini o'ziga tortishi tufayli ele-ktrostatik o'zaro ta'sir vujudga keladi va suv molekulalari «yopishganday» bo'ladi

Uglerod (lot. Carbo — kumir, lot. Carboneum), S — Mendeleyev davriy sistemasining IV guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 6, at. m. 12,011.2 ta barkaror izotopi: 2S (98,892%) va 3S (1,108%) bor. Radioaktiv izotoplaridan |4S(T|/2=5600 y.)ningahamiyati muhim. Atmosferaning yuqori qatlamida kosmik nurlar ney.tronlarining azot izotopi I4N ga ta`siri natijasida 4S hosil buladi. 4S izotop indikatorlar sifatida keng qo`llanadi.

Uglerod qadimdan ma`lum. Pista kumir rudalardan metallar eritib olishda, olmos qimmatbaho tosh sifatida qo`llangan. Keyinroqesa grafit tigel va qatlam tayyorlashda ishlatilgan. K.Lavuazye 1772 y.da olmosning kristall holdagi Uglerod ekanligini isbotladi. 1778 y.da shved kimyogari K. Sheyele grafitni selitra bilan qizdirilganda qam ko`mirni selitra bilan qizdirilgandagi singari karbonat angidrid hosil bo`lishini aniqladi. Ingliz olimi S.Tennant 1797 y.da kaltsiy karbonatga fosfor bug`i ta`sir ettirib sof Uglerod. oldi.

Udlerod. Yer po`stining massa jihatidan 2,310 2% ini tashkil etadi. U Yer po`stining yuqori qismi (biosfera)da bo`ladi. Tirik moddalarda 18%, yog`ochda 50%, toshko`mirda 80%, neftda 85%, antratsitda 96% Uglerod bor. Uglerodga xos minerallar soni 112 ta. Uglerod koinotda ham keng tarqalgan. Quyoshda Uglerod vodorod, geliy va kisloroddan keyin 4o`rinni egallaydi.







M agniy va kalsiy



Temir

Adabiyotlar:

1. Ermolayev M.V. ,,Biologik ximiya’’

Toshkent. 1981.

2. To’raqulov Yo. X. ,,Bioximiya’’

3. M.Valixonov “Biokimyo” Toshkent 2008y

4. w.w.w.ziyo net

5. w.w.w.ziyo.uz.com