14-mavzu: O’zbekistonda tarixshunoslik fanining alohida soha sifatida rivojlanishi Reja

O’zbekistonda tarixshunoslik tadqiqotlarining amalga oshirilishi 
Tarixshunoslik fani o‘z tabiatiga ko‘ra murakkab “tarixiy-ilmiy organizmning” 
barometri hisoblanadi. Tarix fani holatini tahlil qilish, muammolar doirasini aniqlash via 
istiqboldagi vazifalarni belgilashda tarixshunoslik tadqiqotlarining ahamiyati nihoyatda 
muhimligini yuqorida ta’kidlagan edik. Tarixshunoslik ramziy ma’noda professional tarixi}’ 
bilimlar, tarix fani sohasida bilish jarayonini tadqiq qilishga yo‘naltirilgan, qolaversa, ilmiy 
mushohadaning haqqoniyligini ko‘rsatuvchi “lakmus qog‘ozi”, tarixchilarning g‘oyalari va 
nuqtai nazarlari o‘rtasidagi arbitrdir. Zamonaviy tarix fanida O’zbekiston tarixini qayta 
mushohada qilish, fan rivojini o‘rganishning konseptual yangilanishi va tadqiqotchilik 
muammolarini dolzarblashuvida tarixshunoslik muhim o‘rin tutadi. 
O’zbekistonda tarixshunoslik sohasi rivojiga qisqacha nazar tashlaydigan bo’lsak: 
birinchidan
,
u yoki bu mavzuviy yoki xronologik ilmiy axborot hajmi 
umumlashtirilgan materiallar, tarixshunoslik planidagi ilk nashrlar 1920-1930- yillarda 
vujudga kelgan edi. Shundan so‘ng 1940-1950-yillarda respublikada ilmiy tarixiy bilimlar 
rivojini ko‘rsatuvchi umumlashtiruvchi mazmundagi ishlar chop etildi
2
. 
2
Толстов С., Шишкин В. Историческая наука в Узбекистане//25 лет советской науки в Узбекистане 
(1917—1942 гг.). Ташкент: УзФан, 1942, C.60-80. 

---

4 
Ikkinchidan
,
tarixshunoslik haqida ilmiy tarixiy tadqiqotlar va tarix fani rivoji haqidagi 
ilmiy bilimlar tizimi sifatida flkr yuritadigan bo’lsak, vatan tarixshunosligi rivoji kontekstida 
1950-yillarning oxiri — 1960-yillarni “tizimli epizodik” rivojlanish davri, deb shartli ravishda 
xarakterlash mumkin. Gap shundaki ushbu davrda tarixshunoslik yordamchi funksiyalarni 
bajaruvchi “mavqega” ega bo‘lib, uning uning predmeti atrofida SSSR ilmiy tarixiy 
doiralarida qizg‘in bahslar olib borilayotgan edi. Mazkur anjumanlar tarixshunoslikning 
tarixiy bilimlar tizimida o‘z ob’yekti va predmetiga, funksiyalari va vazifalariga ega bo‘lgan 
maxsus sohaga aylanishida muhim omil bo‘lib, tarixshunoslik tadqiqotlarining sifatida ham 
aks etdi
3
.