14-mavzu. Optimallashtirish masalalari. Transport masalasi. Ma’ruza mashg’uloti rejasi

14.3. MINIMAL BAHOLI USUL
Bu usulning mohiyati shundan iboratki, avval eng kam harajatli yo‘l tanlab olinib, shu yo‘l orqali iloji boricha ko‘p mahsulot jo‘natiladi. Bunda, albatta, yoki iste’molchi talabi to‘la qondirilgan bo‘ladi, yoki ta’minotchining mahsuloti to‘la sarf bo‘ladi. Shundan so‘ng, mos holda yoki iste’molchi, yoki ta’minotchi keyingi hisoblashlarda ishtirok etishmaydi. So‘ng, qolgan xarajatlardan eng kam bo‘lgani tanlab olinib, oldingi jarayon takrorlanadi va bu jarayon barcha mahsulotlar taqsimlanib bo‘lguncha davom ettiriladi. Bu usulni yuqorida ko‘rilgan misolda bayon qilamiz.
3-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, eng kam harajat 2 ga teng bo‘lib, u katakda joylashgan. Unga mos kelgan talab 180, berish mumkin bo‘lgan mahsulot esa 200 ga teng. Shuning uchun, bu katakka 180 yozilgan. Keyingi, eng kichik element 3 bo‘lib, u kataklarida joylashgan. katakka mos kelgan talab bilan, bor mahsulot miqdorining eng kichigi 100, demak, u katakka 100 yozilgan bo‘lishi kerak.

Ta’minot chilar	Iste’molchilar					mavjud mahsulot miqdori
	B1	B2	B3	B4	B5
A1	5	6	9	8	3 100	100
A2	9	4 40	3 110	4	5	150
A3	8	7	9	2 180	5 20	200
A4	3 80	4 20	5	4	8 50	150
talab	80	60	110	180	170	600

3-jadval

Xuddi shunday katakka 110, ga 80 yozilgan. Undan keyingi, eng kichik harajat 4 ga teng bo‘lib, u kataklarida joylashgan, bunda ustuniga to‘g‘ri kelgan va kataklari hisobga olinmaydi, chunki iste’molchi talabi qondirilgan. Shuning uchun ga 40 (chunki ta’minotchida 40 mahsulot miqdori qolgan edi), ga 20 (chunki iste’molchiga yana 20 mahsulot miqdori kerak edi) yozilgan. Mahsulotlari tugagan ta’minotchilarga va talablari qondirilgan iste’molchilarga mos kelgan satr va ustunlar hisobga olinmagan holda, eng kichik harajatni topamiz, u 5 ga teng va u katakda joylashgan. Unga qolgan 20 mahsulot miqdorini yozamiz. Oxirgi to‘ldirilmagan, bitta katak qoldi, unga 50 yozilishi kerakligi tushunarli.

Shunday qilib 3-jadvalda boshlang‘ich taqsimotni hosil qildik, unga mos kelgan harajat 1970 ga teng, ya’ni oldingi usuldagi xarajatga qaraganda kichik, demak, hosil qilingan reja- optimal rejaga yaqinroq ekan, chunki, bunda harajatni hisobga olgan holda boshlang‘ich taqsimot aniqlandi.