14-mavzu. Optimallashtirish masalalari. Transport masalasi. Ma’ruza mashg’uloti rejasi

14-mavzu. Optimallashtirish masalalari. Transport masalasi.
MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI:
14.1. Transport masalasi
14.2. ShIMOLIY-G‘ARB BURChAK USULI
14.3. MINIMAL BAHOLI USUL
14.4. IKKI KARRA AFZALROQ USUL

Tayanch so’z va iboralar: loyiha, jarayon, tadqiqot, maqsad funksiya, model, hisoblash, ma`lumotlar, zahira, harajatlar, bosqichlar, qavariq, tengsizlik, optemal, algoritm, funksiya, minimal, maksimal, marshurut, effiktiv, mahsulot, chiziqli, tarmoqlar, chegaralar, katta son.


14.1. Transport masalasi

Xalq xo‘jaligining ko‘p masalalarini transport masalasiga keltirish mumkin. Bu esa qo‘yilgan masalani matematik, qolaversa iqtisodiy tomondan to‘la yechishga imkon beradi, ya’ni optimal reja va undan keladigan samaradorlik ko‘rsatib beriladi. Transport masalasi umuman olganda chiziqli programmalash masalasi bo‘lib, ayrim maxsusliklari hisobga olingan holda, uni yechish uchun boshqa qulay usullar topilgan.

Potensiallar usuli, differensiallangan renta usuli, delta-usul va boshqalar shular jumlasidandir. Albatta, barcha usullarda ham boshlang‘ich rejani tanlab olish muhim rol o‘ynaydi, chunki, agar u optimal rejaga yaqinroq qilib olinadigan bo‘lsa, keyingi hisoblar kamroq bajariladi. Shuning uchun, boshlang‘ich rejani aniqlash ham alohida masala deb qaralishi mumkin. Uni yechish uchun bir qancha usullar taklif etilgan, bular: shimoliy-g‘arb burchak usuli, minimal baholi usuli, ikki hissa afzalroq usuli va boshqalar.
Transport masalasining umumiy qo‘yilishi quyidagicha:
bir xil turdagi mahsulot bilan savdo qiluvchi ta’minot punktlari bo‘lib, -punktdagi mahsulot miqdori birlikka teng bo‘lsin. Shu mahsulotlarni iste’mol punktlariga to‘la tarqatish talab qilinsin. Bunda -iste’mol punktiga olib kelinishi kerak bo‘lgan mahsulot miqdori birlikka teng bo‘lsin.
-ta’minotchidan -iste’molchiga birlik mahsulotni olib kelish harajati so‘mni tashkil etsin. Ta’minot punktdagi mahsulotlarni iste’molchilarga eng kam harajat bilan to‘la tashib ketilishi talab etilsin. U holda -bilan -ta’minotchidan -iste’molchiga tashib ketilishi mo‘ljallangan mahsulot miqdori belgilanib, masalaning matematik modeli tuziladi, ya’ni
(1)
(2)
(3)
. (4)
Bu yerda (2)-har bir ta’minotchidan olib ketiladigan mahsulot miqdoriga, (3)-esa har bir iste’molchiga olib kelinadigan mahsulot miqdoriga bo‘lgan chegarani bildiradi (1)- maqsad funksiyani- harajatni minimum qilish kerakligini bildiradi.