14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Differentsial renta. 
Absolyut rentani qaraganimizda, yerning sifati, joylashuvi bir xil deb 
faraz qilgan edik. Haqiqatda esa yerlar hosildorligi bo’yicha hamda joylashuviga ko’ra bir-
biridan farq qiladi.
Faraz qilaylik, tabiiy hosildorligi bo’yicha 3 xil yer bo’lsin, ya’ni, yaxshi, o’rtacha 
va yomon yerlar. Bu yerlarning hosildorligi har xil bo’lganligi uchun, ularning teng 
o’lchamdagi uchastkalariga teng miqdorda kapital va mehnat sarflasak, turli xil natija 
olamiz. Hosildorligi yuqori bo’lgan erdan, boshqa yerlarga nisbatan ko’proq hosil olamiz 
va bu ortiqcha olingan hosil yerning faqat tabiiy hosildorligi bilan bog’liqdir. Yaxshi 
hosildor yerga renta o’rtacha yer rentasiga ko’ra yuqori, o’rtacha yer rentasi esa yomon yer 
rentasiga ko’ra ko’p bo’ladi, yomon yer egasi esa sof iqtisodiy (absolyut) renta oladi 
(14.28-rasm). 
0,
7 
1,
0 
1,
2 
2,
0 
1,
5 
Q 
S 
Q
*
 
P 
0 
P 
Q 
D = 
D
q/x
D

---

Eng yaxshi er egasi har bir gektar erdan har oyiga differentsial renta
P
1
ni oladi, 
o’rtacha er egasi - 
P
1
rentani. Yomon erning rentasi nolga teng. biz bu erda yaxshi, 
o’rtacha va yomon erlarning o’lchami teng deb faraz qildik. Xuddi shunga o’xshash 
differentsial rentalarni erlarning joylashuviga ko’ra ham aniqlash mumkin. 
14.28-rasm. Differentsial renta 
Biz yuqorida erlarni tabiiy hosildorligi bo’yicha rentalarni ko’rdik. Lekin, yer 
hosildorligini unga qo’shimcha kapital sarflab ham (masalan, optimal darajada o’g’it 
berish, yangi agrotexnikani qo’llash) oshirish mumkin. Masalan, yaxshi yerga qo’shimcha 
kapital sarflasak, u quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin:
a) qo’shimcha kapital ishlab chiqarish samaradorligini oshirishi mumkin (bu holda 
yer rentasi 
P
1
dan 
P
1
* 
ga oshadi);
b) sarflangan qo’shimcha kapital ishlab chiqarish samaradorligini kamayishiga olib 
keladi (bu holda yaxshi yer rentasi pasayib 
P
1
’ ni tashkil etadi). Bordi-yu, qo’shimcha 
kapital sarfi samaradorlik darajasini o’zgartirmasa, yer rentasi ham o’zgarmaydi.