14-mavzu. Hozirgi zamon iqtisodiy qarashlar evolyustiyasi. Reja

14-MAVZU. Hozirgi zamon iqtisodiy qarashlar evolyustiyasi.

REJA:

1.Shumpeter hayoti. Shumpeter va Keyns

2.Kapitalizm, sostializm va demokratiya

3. Pul to’g’risidagi qarashlar. T. Veblen g’oyalari

4. Katolik ijtimoiy talimotlari

1.Shumpeter hayoti. Shumpeter va Keyns

Biz oldin xam aytgan edikki, iktisodiy ta’limotlar tarixida shunday shaxslar borki, ular iktisodiy ta’limotlar tarakkiyotining asosiy rivojlanish liniyasiga tugri kelmaydi. Masalan, merkantilizm zamonidagi Petti yoki XIX asr kolok Germaniyada Tyunen va boshkalar.

Mana shunday shaxslardan yana biri Yozef Shumpeter (1883 -1950) – «dune grajdanini», asosiy umri AKShda utgan bulsa xam, avstriyalik bulib koldi.

U Trish shaxrida (Moraviyada) tugilgan. Otasi tukimachilik fabrikasining egasi bulgan. Ammo u yosh ulgan, onasi esa Vena garnizoni generali Fon Kelerga kayta erga tegadi. Ular Venaga kuchib keladilar. Yozef Venaning boylari ukiydigan listeyga ukishga kiradi. Keyin yuridik fakultetga (Vena universiteti) ukiydi. Usha erda u matematika va iktisodiyot bilan kizikadi. Bem-Beverk, Vizerlarning darsiga katnasha boshladi. Universitetni bitirgach ukituvchilik kila boshladi.

Yozef Shumpeter 1908 yilda «Milliy nazariy iktisodiyotning moxiyati va asosiy mazmuni» asarini ezadi va iktisod fanlari doktori buladi. U 1918 - 25 yillar davomida davlat organlarida (moliya vaziri), sungra xususiy bankda ishlaydi. 1925 yildan ukituvchilikka kaytdi, to 1932 yilgacha Bonn universitetida, keyin esa umrini oxirigacha Garvard (AKSh) universitetida dars bergan. 1949 yilda chet elliklardan birinchi bulib Amerikaning iktisodchilar assostiastiyasida prezident buladi.

Dunyokarash jixatdan u neoliberalizm pozistiyasida edi.

U juda kup kitoblar yozgan, lekin 3 ta asarining urni katta: «Iktisodiy rivojlanish nazariyasi» (1912 y.), «Kapitalizm, sostializm va demokratiya» (1942 y.), «Iktisodiy analiz tarixi» (1954 y. Tugallanmagan 1260 betdan iborat katta asar).

Shumpeter tadbirkorlik ideologi xisoblanadi. Uning asosiy goyasi: «tadbirkor - iktisodietning asosiy dvigateli» edi.

Shumpeter novatorlik rakobati gipotezasini, ishlab chikarish omillari kombinastiyasida boskichma - boskich rivojlanishi kabi nazariyalarni yaratdi.

U marksizmga juda anik baxo berib bilgan. Marksning sinfiy endashuvi uning izlanish darajasini toraytirgan, fikrlash doirasini toraytirgan deb baxo beradi. Shumpeter va Karl Marksni solishtirib Silegmen degan ediki, Marks arifmetikaning 4 xarakatiga, Shumpeter esa kup omilli algebraga uz tizimini tuzgan.

Shumpeterning «Iktisodiy analiz tarixi» asari kadimgi greklardan XX asrning birinchi yarmigacha bulgan davrdagi nazariyalar analiz kilingan. Xozirgacha tadkikotchilar bu kitobni iktisodiy ta’limotlar tarixida eng zur enstiklopediya, deb xisoblaydilar.