13-mavzu: Tarbiya metodlari va formalari. Reja

Ularning guruhlanishi.
Ijtimoiy ongni shakllantirish metodlari.
Ishontirish. Talabalar bilan muntazam ravishda o’tkaziladigan suhbatlarda qo’llaniladi. O’qituvchi tomonidan aytiladigan har bir fikr asoslangan, isbotlangan bo’lishi talabada barcha narsani tushunishga va natijada to’g’ri qaror kabul qilishga yordam beradi. Ishontirish deganda fakat fikrga emas, balki o’z kuchiga, shaxsiga ishonishni tarbiyalash ham nazarda tutiladi.
O’git-nasihat. Tarbiya jarayonida azaldan qo’llanib kelinadigan usul. Misol qilib, Kaykovusning «Qobusnoma» asarini olish mumkin.
Kaykovus o’zining hayotiy tajribalari bilan o’g’li Gilonshohni tarbiyalashni istaydi va bu pand – nasihatlarini o’g’li uchun eng qimmatbaho meros, deb ta’kidlaydi. U o’z asari «Qobusnoma»da o’g’li Gilonshohga murojaat qilib, umidim shuki, sen shu pandlarni qabul qilgaysan. Bu bilan men otalik vazifasini bajo keltirgan bo’lurman. Bilgilki, xalqning rasmi, odati shunday : yugurib – elib, qidirib – axtarib dunyodan biror narsa hosil qiladi va bu topgan narsasini o’zining eng yaxshi ko’rgan kishisiga qoldirib ketadi. Men dunyoda mana shu so’zlarni hosil kildim, sen esa mening uchun eng qimmatbaholisan . Menga safar vaqti yaqinlashdi, dunyodan nima hosil kilgan bo’lsam, sening oldingga qo’ydim, toki o’zingga bino qo’ymaygaysan va o’zingga nomunosib ishlarni qilmaygaysan, degan pandlarni aytadi.
Maslahat berish: Bu usulni ko’llashda (ayniksa o’smirlik yoshida) buyruq ohangidan qochish lozim. Takror – takror aytilgan maslahatning foydasi oz bo’ladi.
Ustoz G’aybulloh As Salom o’zining «Tolibnoma» asarida ushbu metoddan juda oqilona foydalanganini qayd qilmoqchimiz. Asarning har bir bobida yosh talabalarga ibratli maslahatlar beriladi:
«Talaba, eng avvalo, tolibi ilm demakdir. Bas, talabaning el –yurtga sadoqati, fidoiyligi, vatanparvarligi ilm istashida, ilm izlashida, ilm topishida, bilim cho’qqilarini egallashida namoyon bo’ladi. «Bugungi ishni ertaga qo’yma»,- degan maqol tolibi ilmlarga nisbatan ishlatiladigan bo’lsa : «Bugungi o’qishni ertaga qo’yma». «Shu topshiriqni ertaga bajarsam – chi?», «O’qib kelinglar, deyilgan kitobni keyinroq o’qisam-chi?», «Xonamni boshqa kun yig’ishtiraman, osmon uzilib erga tushmas», «Chet tilini keyinroq o’rganarman, xudoning kuni ko’p - ku»... Bular – yalqov odamning falsafasi, o’zini – o’zi aldashi!
«Ertaga» - «bugun»ning zo’r dushmanidir; «ertaga» bizni bor – budumizdan ayiradi, - degan ekan bir donishmand. Umr – etmish yildir, sakson yildir, to’qson yildir, ko’pdir, ozdir – oqar daryo ekan... Sharq donishmandlari o’rtacha umrni to’qson yil deb, shundan o’ttiz yilini – o’qib – o’rganishga, o’ttiz yilini sayohat qilish, dunyoni ko’rish, qolgan o’ttiz yilini ilmga, ijod qilishga sarflashni maslahat berishgan».