13-Mavzu: Korxonalarning elektr ta’minoti asoslari Reja. Elektr energiya xosil qilish va uni tarqatish

---

1 
13-Mavzu: Korxonalarning elektr ta’minoti asoslari 
Reja. 
1.Elektr energiya xosil qilish va uni tarqatish. 
2.Iste’molchilarining elektr ta’minoti tizimi, nimstansiya (podstansiya)lar. 
3.YUkori va past kuchlanishli elektr tarmoqlari. 
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
GES, IES, AES, Gdravlik, issiqlik, atom, birlashgan 
energetika 
tizim
lar, 
transformatorlar, 
nimstansiyalar, 
kuchaytiruvchi 
nimstansiyalar, 
pasaytiruvchi nimstansiyalar
 
13.1. Elektr energiya xosil qilish va uni tarqatish. 
Elektr energiya elektrostansiyalarda ishlab chiqariladi. Ularda turli ener-giyalar elektr 
energiyaga aylantiriladi. Ishlatilayotgan birlamchi energiya turiga qarab elektrostansiyalar 
quyidagi turlarga bo‘linadi: gidravlik (GES), issiqlik (IES), atom (AES). Xozirgi kunda issiqlik 
elektrostansiyalari ko‘p tarmoqli bo‘lib ularni ulushiga barcha ishlab chikarilayotgan elektr 
energiyasining 80-85 % miqdori to‘g‘ri keladi. 
Gidravlik 
elektrostansiya (GES) larda suv okimi energiyasi birlamchi energiya xisoblanib 
gidrogeneratorlar yordamida elektr energiyasiga aylantiriladi. 
Issiqlik
elektrostansiya (IES) larida qattiq, suyuk, gaz ko‘rinishidagi yoqil-gilarni kimyoviy 
energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. IES lari bug‘ turbina li, gaz turbinali va ichki yonuv 
dvigatelli bo‘lishi mumkin. Ammo bug‘ turbinali elektrostansiyalar ko‘p tarqalgan. Ba’zi issiqlik 
elektrostansiyalari iste’mol chilarni elektr energiyasi bilan ta’minlash bilan bar qatorda bug‘ va 
issiq suv bilan xam ta’minlaydilar (TES). 
Atom
elektrostansiya (AES) larida energiya manbaasi sifatida yadro yoqilg‘i-si 
ishlatiladi. Zanjirli reaksiya tufayli parchalanish natijasida yadro yoqilg‘isi issiqlik ajratib 
chiqaradi va u suvni bug‘ga aylantiradi. Xosil bo‘lgan bug‘ turbi-naga yuboriladi. Bug‘ xosil 
bo‘lish jarayoni turli sxema va sikllar bo‘yicha amalga oshiriladi. Boshka jixatlari tomonidan 
AES lar IES lardan farq qilmaydi.
Xozirgi kunda quyosh energiyasidan, er osti suvlarining issiqligidan, shamol 
energiyasidan, dengiz oqimlarining qalqishidan foydalanish xamda atom va issiq-lik 
energiyasidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri elektr energiyasi xosil qilish bo‘yicha tadqiqot-lar olib 
borilmoqda. 
Ta’kidlab o‘tish joizki, jixozlar xamda energetik resurslarlan oqilona foydalanish 
maqsadida turli elektrostansiyalar