Transformatorlar nimstansiyalari
kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi bo‘ladi.
Kuchaytiruvchi nimstansiyalar
elektr energiyasini yuqori kuchlanishlarda uzatish
maqsadida elektr stansiyalar yoniga quriladi.
Pasaytiruvchi nimstansiyalar
esa iste’molchiga yakin joyda quriladi. Ta’minlovchi
yuqori kuchlanishli liniya kuchlanishini iste’molchilar kuchlanishi (0,4/0,23 kV)gacha pasaytirib
beradigan nimstansiya
iste’molchi nimstansiya
deb ataladi. Qishloq xo‘jaligi xududlarida ochiq
(minorali, yig‘ma) va yopiq uch fazali va bir fazali transformatorli nimstansiyalar qo‘llaniladi
(16.3-rasm).
Transformator nimstansiyalarida ko‘llaniladigan uch fazali kuch tranformator-lari po‘lat
listlardan yig‘ilgan o‘zakdan xamda birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlardan iborat bo‘ladi.
O‘zak xamda chulg‘amlar moy tulgazilgan metall bakka joylashtiriladi.
Moy transformator
3
izolyasiyasini elektr mustaxkamligini oshiradi va chulg‘amlarni sovutishni yaxshilaydi.
Elektrotexnika sanoati kuyidagicha rusumli transformatorlarni ishlab chikaradi: 25; 40; 63; 100;
160; 250; 400; 630; 1000; 2500; 4000; 6300; kV A va boshka.
A V S
13.3-rasm. 3 fazali
1 transformator sxemasi.
2
1-magnit o’zak,
2-birlamchi chulgam,
3-ikkilamchi chulgam.
3 A,V,S-yukori kuchlanish,
a,v,s-past kuchlanish chulgami.
a v s
13.3. Yuqori va past kuchlanishli elektr tarmoqlari.
Elektr energiyasi elektrostansiyalardan iste’molchilarga yuqori kuchlanishli (1000 V dan
yukori) va past kuchlanishli (1000 V gacha) liniyalar orqali uzatiladi. Eelktr ta’minoti tizimida 6,
10, 20 va 35 kV li yuqori kuchlanishli uch simli xavo tarmoqlari xamda 380/220 V kuchlanishli
erga ulangan nul simli past kuchlanishli (xavo va kabel) tarmoqlari quriladi.
Xavo liniyalarini asosiy elementlariga tayanchlar, simlar, izolyatorlar va armatura kiradi.
YOg‘ochli yoki temir beton tayanchlarga simlar osiladi. Xavo tarmoqlari uchun quyidagi simlar
ishlatiladi; ochik alyuminiyli (A), po‘lat – alyuminiyli (AS), po‘lat ko‘psimli (PS, PSM) va bir
simli (PSO). Xavo liniya (tarmoq)larini kesim yuzalari qizishni ruxsat etilgan qiymati,
kuchlanishni yo‘qolishi va mexaniq bikrligining xisobi bo‘yicha topiladi. Masalan,
kuchlanish
yo‘qolishini ruxsat etilgan miqdori (2…3 %)ni belgilab uch fazali tarmoq faza simi kesim
yuzasini kuyidagi formuladan topish mumkin.
6
10
U
U
P
F
mm
2
,
bunda
-simni solishtirma qarshiligi, Om,
R
–yuklama
quvvati Vt,
-
liniya uzunli gi m,
U–
tarmoq nominal kuchlanishi V,
∆U–
kuchlanish yo‘qolishini ruxsat etilgan qiymati V. Bir fazali
tarmoq simini kesim yuzasi quyidagicha topiladi.
6
10
2
U
U
P
F
Simlarni qizishi bo‘yicha kesim yuzasini topishda avvalo yuklama toki topiladi, so‘ngra
ushbu tok bo‘yicha ma’lumotnomadan maqbul standart kesim yuzasi aniqlanadi. Bunda quyidagi
shart bajarilishi kerak: simni standart kesim yuzasi toki
I
n
yuklamani
xisoblangan toki
I
yu
dan
katta bo‘lishi shart
I
n
> I
yu
. Ma’lumki, elektr qurilmalarini ishlatish jarayonida quvvat koeffitsenti
Sosφ
yuklamani miqdoriga va xarakteriga qarab o‘zgaradi. Quvvat koeffitsentini oz miqdorlarida
simlardagi isroflar ko‘payadi, ammo isroflarni o‘zgartirmasdan ushlab turish uchun esa sim
kesim yuzasini oshirish kerak bo‘ladi. Demak, quvvat koeffitsenti
Sosφ
–
elektr energiyasidan
okilona foydalanish ko‘rsatkichi xisoblanadi. YAna
Sosφ
ni past bo‘lishi iste’molchi tokini
ortishiga olib keladi, bu o‘z xolatida yuklama tokini oshishiga, isroflarni ko‘payishiga,
sim kesim
yuzasini katta bo‘lishiga olib keladi.
Sosφ
ni oshirish usullari quyidagilar:
- elektrodvigatel quvvati ishchi mashina quvvatiga to‘g‘ri kelishi kerak;
- ishchi mashinalarga aylanish chastotasi yuqori bo‘lgan dvigatel tanlash kerak;
- elektrodvigatellarni nominal yuklamada ishlashini ta’minlash kerak;
- elektrodvigatellarni yuklamasiz ishlashini cheklash lozim;
- quvvat koeffitsentini oshirish uchun kondensatorlardan foydalanish kerak.
Nazorat savollari.
1.Elektr energiya xosil kilinishini izoxlang?
2.Energiyani kanday tarkatiladi?
3.Elektr ta’minoti k/x da kanday?
