13- mavzu: elektroliz. Elektroliz qonunlari reja

Akkumulyatorlar. 
Elektr energiyasini to’plab, kerak vaqtda sarf qilishga imkon 
beradigan asboblar akumulyatorlar deyiladi. Akumulyatorlarda energiyani to’plash uchun avval 
akumulyator orqali elektr toki o’tkaziladi. Bu vaqtda elektrodlarda vujudga keladigan 
elektrokimyoviy polyarizasiya jarayoni natijasida elektr energiyasi kimyoviy energiyaga 
aylanadi.Buning natijasida akumulyator zaryadlanadi. Zaryadlangan akumulyatorni tok manbai 
sifatida ishlatsa bo’ladi. Amalda ikki xil akumulyatorlar eng ko’p ishlatiladi. Birinchisi 
qo’rg’oshinli akumulyator bo’lib, ikkinchisi temir-nikelli (yoki ishqorli) akumulyatorlardir. 
 
Qo’rg’oshinli akumulyator elektrodlari katak-katak qo’rg’oshin plastinkadan iborat bo’lib, bu 
kataklarning ko’zlari qo’rg’oshin oksidining suvga qorilgan bo’tqasi bilan to’ldirilgan. 
Plastinkalar H
2
SO
4
ning 20-30 % li eritmasi solingan shisha bankaga (yoki elektr 
o’tkazmaydigan boshqa materialdan qilingan bankaga) tushiriladi. Bir oz vaqt o’tgandan keyin 
qo’rg’oshin oksid sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishishi natijasida qo’rg’oshin sul’fat xosil 
bo’ladi.
Pb + H
2
SO
4
= PbSO
4
+ H
2
O 
Xosil bo’lgan PbSO
4
sul’fat kislotada erimaydi, shuning uchun elektrolit sifatida sul’fat kislota 
xizmat qiladi. Agar bu sistema orqali o’zgarmas tok o’tkazilsa, akumulyatorning manfiy 
qutubida (katodda) qo’rg’oshin qaytariladi.
PbSO
4
+ 2e
Pb + SO
4
-2
Bu vaqtda vodorod ajralib chiqmaydi, chunki qo’rg’oshinda vodorodning o’ta kuchlanishi 
kattadir.
Anodda qo’rg’oshin oksidlanib, to’rt valentli xolatga o’tadi.
PbSO
4
- 2e + 2H
2
O = PbO
2
+ 4H
+
+ SO
4
-2
Bu ikki reaksiya yig’indisi quyidagicha bo’ladi.

---

2PbSO
4
+ 2H
2
O = Pb + PbO
2
+ 4H
+
+ 2SO
4
-2
Demak, zaryadlangan akumulyatorning bir elektrodida esa PbO
2
bo’ladi. Bu ikki moddaning 
valentlik xolatlari o’rtasida katta farq bo’lgani uchun bu elektrodlarning biri elektronlar bera 
oladi. Shuning uchun anodda xosil bo’lgan oksidlovchi PbO
2
katodda xosil bo’lgan toza g’ovak 
qo’rg’oshin bilan birga gal’vanik juft xosil qiladi, ikkinchi so’z bilan aytilganda, oksidlanish-
qaytarilish elementi xosil bo’ladi.
Akumulyator zaryadsizlanayotgan vaqtda zaryadlanadigan vaqtdagiga teskari reaksiya 
boradi. Zaryadsizlanish vaqtda ikkala qutubda xam PbSO
4
xosil bo’ladi.
Manfiy elektrodda zaryadsizlanish vaqtida bo’ladigan jarayonlarni quyudagicha yozish mumkin. 
Pb – 2e + SO
4
-2
PbSO
4
Musbat elektrodda bo’ladigan jarayon quyidagicha:
PbO
2
+ 2e + 4H
+
+ SO
4
-2
PbSO
4
+ 2H
2
O 
Akumulyatorda boradigan ikkala jarayonni quyidagicha bir tenglama bilan ifodalash mumkin. 
zaryadlanish 
2PbSO
4
+ 2H
2
O Pb + PbO
2
+ 4H
+
+ 2SO
4
-2
zaryadsizlanish 
Akumulyator ishlayotganda (zaryadsizlanish vaqtida) H
+
va SO
4
-2
ionlar sarf bo’lganligidan, 
sul’fat kislotaning konsentrasiyasi kamayadi. Shuning uchun akumulyatordagi kislotaning 
olishtirma og’irligini aniqlab, akumulyatorning qanchalik ishlatilganligi bilinadi. Qo’rg’oshinli 
akumulyatorning elektr yurituvchi kuchi 2,2 vol’t gat eng. Bir nech akumulyator bir-biriga 
ulansa, akumulyatorlar batareyasi xosil bo’ladi.
Qo’rg’oshinli akumulyatorlar juda ko’p afzalliklarga ega bo’lishi bilan birga, ularning bir 
qancha kamchiliklari xam bor. Bu akumulyatorlar ancha og’ir bo’ladi. Bundan tashqari ular 
etarli darajada pishiq emas, shuning uchun qo’rg’oshinli akkumulyatorlarni bir joydan ikkinchi 
joyga olib borishda, ular buzilib qolishi mumkin. Shu sababdan qo’rg’oshinli akkumulyatorlar, 
ko’pincha stasionar ustanovkalarda ishlatiladi.